Пирогов Николай Иванович

Пирогов Николай Иванович - аатырбыт нуучча хируура, анаатом-учуонайа.

Пирогов Николай Иванович
Мэтириэтэ
Төрөөбүт күнэ:

1810 сыл, сэтинньи 13 күнэ

Төрөөбүт сирэ:

Москва

Дойдута:

Арассыыйа импиэрийэтэ

Өлбүт күнэ:

24 ахсынньы 1889({{padleft:1889|4|0}}-{{padleft:12|2|0}}-{{padleft:24|2|0}})

Москубаҕа 1810 сыллаахха сэтинньи 13 (аныгы истиилиэн 25) күнүгэр байыаннай казначей дьиэ кэргэнигэр төрөөбүтэ. 14 саастааҕар Москуба университетыгар киирбитэ, бүтэрэн баран хас да сыл кыраныысса таһыгар үөрэммитэ. Профессор буоларыгар Дерпт (Тарту) университетыгар бэлэми барбыта.

Анатомияҕа киһи уорганнара, тымырдара, ньиэрбэлэрэ, былчыҥнара, уҥуохтара бэйэ-бэйэлэригэр сыһыаннара дьиҥэ хайдаҕын аан бастаан ойуулаабыт учуонай. Маны билии ыарыы организмҥа хайдах таҕанарын, сайдарын билэргэ сүрдээх туһалааҕын үрдүнэн хируурдар эппэрээһийэ кэмигэр ыарыһахха отой кыра хоромньуну аҕалалларыгар туһалаах. Кини иннинэ өлбүт киһини хайытан эрэ үөрэтэллэр этэ, оннук ньымаҕа өлүк уорганнара, ткааннара хамсаан биэрэллэр, онон топограф анатомия (наука салаата) Пирогов үлэлит бэчээттиэн иннинэ чуолкай объективнай хартыынаны өссө ыла илигэ. Ол саҕана мэдиссиинэ өссө инвазията суох (хайыппакка эрэ) ткааннары курдат көрөр ньымалара (рентген, ультразвук көмөтүнэн чинчийии уо.д.а.) суоҕа.

Пирогов өлүгү бастаан тоҥорор, онтон чараас пластиналарга эрбиир ньыманы толкуйдаабыта. Онтон ол пластиналары үөрэтэрэ, билиҥҥи көмпүүтэр томографиятын курдук хартыыналары ылара. Онтун уруһуйдаан анал үлэ таһаарбыта.

Учуонай сүдү өҥөтүнэн практическэй хирургияҕа кылаата буолар. Кини Кырыымнааҕы сэриигэ байыаннай хируурунан сулууспалаабыта. Ол саҕана наркоз сайда илик уонна үчүгэйдик тарҕана илик буолан бааһырбыт дьон улахан эппэрээһийэ кэмигэр ыарыы шогуттан үксүн өлөллөрө. Онон киһи тыыннаах хаалара хируур төһө түргэнник туттарыттан-хаптарыттан улахан тутулуктааҕа. Пирогов атах, илии ампутациятын аҕыйах сөкүүндэ иһигэр оҥорор ньымалары толкуйдаабыта.

Өссө биир сүдү өҥөтө - бааһырбыттары эрдэттэн наардааһыны киллэрбитэ. Чэпчэкитик бааһырбыттары, ыарахан баастаахтары уонна көмө оҥоһуллар кыахтарыттан ааспыт бааһырбыттары госпитальга кэлээттэрин кытта араартыыра. Бу ньыма сүүһүнэн дьон олоҕун быыһаабыта, аан дойду аармыйаларыгар барытыгар тарҕаммыта, билиҥҥээҥҥэ дылы байыаннай мэдиссиинэ сокуонун курдук туттуллар.

Пирогов Кырыым сэриитин саҕана гиипсэни аан бастаан киэҥник туттубута, онто элбэх саллааты ампутацияттан быыһаабыта.

Пирогов педагог быһыытынан эмиэ биллибитэ. Иитии боппуруостара диэн кинигэтигэр сиэр-майгы оруолун уонна төрөөбүт тыл суолтатын тоһоҕолоон көрдөрбүтэ: «Быть человеком — вот к чему должно вести воспитание», «Презрение к родному языку позорит национальное чувство».