Тохсунньу 18

Тохсунньу 18 диэн Григориан халандаарыгар сыл 18-с күнэ. Сыл бүтүө 347 күн (ордук хонуктаах сылга 348 күн) баар.

Бэлиэ күннэр

• АХШ АХШ — Мартин Лютер Кинг күнэ
• Таиланд Таиланд — Дойду сэбилэниилээх күүстэрин күнэ. 1591 сыллаахха бу күн Сиам хоруола Наресуан Бирма хоруолун уолун Мингьи Сва диэн киһини биир бииргэ киирсиигэ кыайбыт.

Түбэлтэлэр

• 1654 — Украинаҕа Переяслав раадата буолбут. Онно Запорожье сэриитин сирэ-уота Нуучча саарыстыбатыгар холбоһорун туһунан быһаарыы ылыллыбыт.
• 1699 — Москубаттан Сибииргэ бастакы почта айаннаабыт, ол иһигэр биир сурук Дьокуускайга ыытыллыбыт.
• 1701 — Фридрих I Пруссия хоруола буолбут, Кенигсберг куоракка бэргэһэлэммит.
• 1778 — Англия байҕалынан айанньыта Джеймс Кук Чуумпу далайга Гавайи арыыларын арыйбыт уонна Сандвич арыылара диэн ааттаабыт.
• 1825 — Москубаҕа үөрүүлээх быһыыга-майгыга Большой тыйаатыр саҥа дьиэтэ аһыллыбыт.
• 1908 — В. К. Арсеньев 1907 сыллааҕы эспэдииссийэтэ — Сихотэ-Алинь иккис эспэдииссийэтэ түмүктэммит.
• 1911 — АХШ-ка Юджин Б. Эли диэн лүөччүк Сан-Франциско хомотугар турар байыаннай хараабылга сөмөлүөтүн олордубут. Бу устуоруйаҕа бастакы хараабылга сөмүлүөт олоруута.
• 1919 – Аан дойду бастакы сэриитэ: Парижтааҕы эйэлэһэр кэмпириэнсийэ Версальга аһыллыбыт.
  • Игнаций Ян Падеревскай саҥа тутулуга суох Польша премьер-миниистирэ буолбут.
• 1928 — Михаил Артемьев этэрээтэ билиҥҥи Уус-Майа улууһун Петропавловскай сэлиэнньэтиттэн үс биэрэстэлээх сиргэ тохтообут. Манна ОГПУ хаайыытыгар сытар Павел Ксенофонтов эйэлэһэргэ ыҥырар суругун кыһыллартан туппуттар. Уонна хоруйдарыгар суруйбуттар: "Хааны тоҕуохпутун баҕарбаппыт, кэпсэтэртэн батыммаппыт".
• 1943 — Ленинград блокадата көҥү көтүллүбүт. Ол эрэн блокада өссө биир сылынан биирдэ толору көтүрүллүбүтэ.
  • Варшава геттотугар өрө туруу: Дьэбириэйдэр бастакы өрө туруулара буолбут.
• 1945 — Кыһыл аармыйа Польша Краков куоратын босхолообут.
• 1957 — Дьокуускайга Геология института тэриллибит. Билигин — Алмаас уонна күндү металлар геологияларын института.
• 1963 — ССРС Киин тэлэбиидэнньэтин Оҕолорго аналлаах сүрүн эрэдээксийэтэ олохтоммут (Арассыыйаҕа оҕо тэлэбиидэнньэтин төрөөбүт күнүнэн ааҕыллар).
• 1967 — Таас Үрэххэ Саха сирин аныгы устуоруйатыгар саамай улахан сир хамсааһына буолбут. Хамсааһын үөһэ сир анныгар 13 км аллара баар этэ, 900 тыһ. квадратнай км сиргэ биллибитэ, Чита уонна Амыр уобластарыгар тиийбитэ. Эпицентрыгар 9—10 баал буолуо диэн сабаҕалыыллар. Мас бөҕө охтубута, үрэх мууһа хамсаабыта. Эпициентртан ордук чугас сытар Уус-Нүкдьэ бөһүөлэккэ дьиэлэр уонна мастар биэтэҥнээбиттэрэ, оһохторо хайдыталаабыта, дьиэлэр үрдүлэритттэн уонна эркиннэриттэн штукатурка сууллан түспүтэ. Тыас хас да чаас тохтообокко куугунаабыта.
• 1974 — Израиль уонна Эгиипэт бырабыыталыстыбалара сэбилэниилээх күүстэри араарар туһунан сөбүлэҥҥэ илии баттаан Суут күнүн сэриитин түмүктээбиттэр.
  • ССРС-ка Үлэ Албан аатын уордьана уонна "Үлэ бэтэрээнэ" мэтээл олохтоммуттар.
• 1981 — Фил Смит уонна Фил Мэйфилд Хьюстоҥҥа баар небоскребтан парашууттаах ыстанан BASE-ыстаныытын түөрт эбийиэктэриттэн барыларыттан ыстаммыт бастакы дьон буолбуттар: дьиэттэн, антеннаттан, күргэттэн уонна сиртэн (туруук таастан).
• 1993 — Мартин Лютер Кинг-балыс күнэ аан бастаан АХШ бары 50 штааттарыгар бэлиэтэммит.
• 2008 — Евфрониос кратера (иһиэх иннинэ арыгыны ууну кытта булкуйарга аналлаах иһит) диэн Былыргы Грецияҕа оҥоһуллубут туой иһит Римҥэ көрдөрүүгэ тахсыбыт. Бу иннинэ АХШ Метрополитен түмэлигэр көрдөрүүгэ турбута, Италияҕа уоруллубут оҥоһуктары төннөрүү бырагырааматынан төннөрүллүбүтэ.

Төрөөбүттэр

• 1689 — Шарль Луи де Монтескьё — аатырбыт Франция суруйааччыта, бөлүһүөгэ, либерализм уонна былаас үс салааҕа араартааһынын идиэйэтин төрүттээччитэ.
• 1903 — Джон фон Нейман — дьэбириэй төрүттээх Венгрия-Америка математига, квантовай физикаҕа, квантовай логикаҕа, функциональнай анализка, теория множеств, информатикаҕа, экономияҕа уонна да атын үөрэххэ, улахан кылаан оҥорбут киһи.
• 1921 — Павел Лухнев — Дьокуускайтан ыҥырыллыбыт Аҕа дойду Улуу сэриитин кыттыылааҕа, Албан аат уордьанын толору кавалера.
• 1930 — Иван Гоголев — Кындыл — саха норуодунай бэйиэтэ, драматург, ССРС суруйааччыларын Сойууһун чилиэнэ (1957). Кини аатын Бүлүү народнай тыйаатыра уонна Чочу орто оскуолата сүгэллэр.
• 1934 — Вениамин Миронов (1989.10.17 өлб.) — Өлүөхүмэ Бастакы Нөөрүктээйититтэн төрүттээх суруналыыс, хоһоонньут, ССРС Суруйааччыларын Сойууһун чилиэнэ.
• 1947 — Такэси Китано — Дьоппуон киинэ режиссёра, артыыһа, сценариһа, суруйааччыта.
• 1951 — Галина Варламова - Кэптукэ — эбэҥки суруйааччыта, филология билимин хандьыдаата.
• 1958 — Наталья Махарова (Кузьмина) — Спорт мэдиссиинэтин уонна реабилитация киинин сүрүн бырааһа, мэдиссиинэ билимин дуоктара.
• 1971 — Хосеп Гвардиола — Испания футболиһа, тренерэ, 1992 сыллааҕы Олимпия оонньууларын чөмпүйүөнэ.
• 1991 — Алексей Никифоров — хапсаҕайга Саха сирин спордун маастара, көҥүл тустууга маастарга хандьыдаат, Саха сиригэр бойобуой самбо, ушу саньда уонна грепплиҥ хас да төгүллээх кыайыылааҕа, бойобуой охсуһууга Уһук Илин федеральнай уокурук күрэхтэһиитин миэстэлээҕэ (ММА). 2015 сыллаахха от ыйын 16 күнүгэр ууга түспүт оҕону быыһаабыта, бэйэтэ өлбүтэ.

Өлбүттэр

• 1906 — Иван Бабушкин ытыллыбыт (1873 төр.), өрөбөлүссүйэниэр, бассабыык, «Искра» кэрэспэдьиэнэ.
• 1936 — Редьярд Киплинг (1865 төр.), суруйааччы, Нобель бириэмийэтин лауреата (1907).
• 1956 — Константин Пятс — Эстония бастакы бэрэсидьиэнэ.
• 2022 - Хара Лааҥкы-Харлампьев Василий Пудович, поэт, Саха сирин суруйааччыларын сойууһун чилиэнэ.