1939 сыл
(Мантан: 1939 көстө)
| Сыллар |
|---|
| 1935 1936 1937 1938 — 1939 — 1940 1941 1942 1943 |
| Уоннуу сыллар |
| 1900-с 1910-с 1920-с — 1930-с — 1940-с 1950-с 1960-с |
| Үйэлэр |
| XIX үйэ — XX үйэ — XXI үйэ |
1939 сыл.
Туох буолбута уларыт
Тохсунньу уларыт
- Тохсунньу 26 — АХШ Вашингтонугар буолбут аатырбыт теоретическай физика конференциятыгар Нильс Бор уран үллэһиллиитин арыйыы туһунан биллэрбит. Физиктэр мунньах бүтүүтүн кэтэспэккэ утуу-субуу арыйыыны хатылыы лабораторияларыгар сүүрбүттэр.
Олунньу уларыт
- Олунньу 5 — НКВД Аржаковы С.М. уонна Габышевы А.Г. хаайбыт.
- Олунньу 14 — Саха сиригэр ойуур хаһаайыстыбатын тэрийии туһунан уурааҕы Саха АССР Норуотун Хамыһаардарын Сэбиэтэ таһаарбыт.
Кулун тутар уларыт
- Кулун тутар 15 — Чехословакияны Германия оккупациялаабыт.
- "Эдэр бассабыык" хаһыакка Тимофей Сметанин суруйааччы Чаҕылҕан "Ньургуһун туһунан" диэн оҕолорго аналлаах кинигэтин ырытар ыстатыйатын бэчээттээбит[1].
- Кулун тутар 16 — Гитлер Прагаҕа тиийэн Богемияны уонна Моравияны ньиэмэс протектораатынан биллэрбит.
- Кулун тутар 23 — Саха тылын саҥа алфавита уонна орфографията бигэргэтилибит.
- Кулун тутар 28 — генерал Франко сэриилэрэ үс күннээх сэрии кэнниттэн Мадрид куораты ылбыттар.
Муус устар уларыт
- Муус устар 8 — Незаметнай прииска Алдан куорат буолбут.
- Муус устар 8 — Алдан куоракка кииннээх Алдан уокуруга үөскээбит. Уокурукка Алдан, Төмтөөн, Томмот уонна Учур оройуоннара киирбиттэр.
Ыам ыйа уларыт
- Ыам ыйын 10 — Халыма-Индигир өрүс пароходствота үөскээбит.
Сэтинньи уларыт
- Сэтинньи 6 — НКВД-лар Васильевы С.В. хаайбыттар.
- Сэтинньи 26 — Майнилатааҕы түбэлтэ. Майнила диэн сэбиэскэй дэриэбинэ аттыгар сылдьыбыт саллааттары Финляндия өттүттэн пушканнан ытыалаабыттарыгар күтүрээбиттэр. Фииннэр билиммэтэхтэр, кыраныыссаҕа пушкабыт да суох диэбиттэр, силиэстийэ ыытарга модьуйбуттар, Сэбиэскэй бырабыыталыстыба онтон батыммыт уонна түөрт хонугунан сэриини биллэрбит.
Ахсынньы уларыт
- Ахсынньы 4 — сэбиэскэй бырабыыталыстыба Финляндия эйэлэһии кэпсэтиитин саҕалыырга этиититтэн батыммыт.
- Ахсынньы 12 — Фиин аармыйата сэбиэскэй аармыйа сэриилэрин Толваярви аттынааҕы кыргыһыыга кыайбыт.
- Ахсынньы 14 — ССРС Финляндияҕа саба түспүтүн иһин Нациялар Лигаларыттан таһаарыллыбыт.
- Ахсынньы 19 — ССРС Оборонаҕа кэмитиэтин мунньаҕар Кыһыл Аармыйа сэбилээһинигэр Т-34 тааҥканы ыларга быһаарбыттар.
- Ахсынньы 24 — ССРС үрдүнэн олохтоох Сэбиэттэр быыбардара ыытыллыбыт, саҥа 1938 сыллааҕы Төрүт Сокуоҥҥа (Конституцияҕа )олоҕуран судаарыстыбаннай былаас уорганнарын уларытан тэрийии түмүктэммит.
Төрөөбүттэр уларыт
- Борисов Иван Васильевич — суруналыыс, 2001—2008 сс. Саха Өрөспүүбүлүкэтин суруналыыстарын Сойууһун бэрэстээтэлэ.
- Максимов Николай Иванович - Саха Өрөспүүбүлүкэтин култууратын үтүөлээх үлэһитэ, биллиилээх араадьыйа суруналыыһа.
- Тохсунньу 2 — Лидия Ефремова-Маркова — ССРС доруобуйатын харыстабылын туйгуна, РСФСР үтүөлээх бырааһа, Мэҥэ Хаҥалас улууһун (1999) уонна Наахара нэһилиэгин ытык олохтооҕо.
- Тохсунньу 9 — Романов Иван Григорьевич — устуоруйа билимин хандьыдаата.
- Тохсунньу 23 — Ишниязов Ибрагим Михайлович - «Бүтүн Арассыыйатааҕы көрбөттөр уопсастыбаларын» Саха сиринээҕи салаатын бэрэстээтэлэ.
- Олунньу 1 — Сантаев Николай Маркович — кинодокументалист,
- Олунньу 20 — Лазарь Филиппов — Саха сиригэр гаас бырамыысыланнаһын төрүттээччилэртэн биирдэстэрэ, 1965-1969 сылларга Дьокуускайга гаас ситимин тардыытын салайааччыта, 1973-1983 сылларга Ленскэйдээҕи райком сэкиритээрэ (улуус баһылыга), 1983-1988 сылларга Саха АССР Уматык бырамыысыланнаһын миниистирэ. СӨ норуодунай хаһаайыстыбатын үтүөлээх үлэһитэ, философия билимин дуоктара.
- Муус устар 1 — Федотов Симон Петрович (01.04.1939—2004) — Российскай Федерация үтүөлээх артыыһа.
- Ыам ыйын 22 — Корнилова Зоя Афанасьевна — экономика билимин хандьыдаата.
- Бэс ыйын 11 — Зверев Дмитрий Сергеевич (11.06.1939—08.09.2012) — прозаик-публицист,
- От ыйын 11 — Литвинов Игорь Александрович — СӨ үтүөлээх артыыһа, концертмейстер.
- От ыйын 14 — Л. Р. Боронкина, САССР үтүөлээх бырааһа
- Атырдьах ыйын 30 — Петров Василий Тимофеевич (1939 - 1991), филология доктора, фольклорист, литературовед.
- Балаҕан ыйын 2 — Зыков Федор Михайлович — устуоруйа билимин хандьыдаата, историк, этнограф
- Балаҕан ыйын 17 — Герасимов Николай Афанасьевич (Айталын) — бэйиэт, суруйааччы.
- Алтынньы 4 — Прокопий Яковлев — РФ уонна Саха АССР үтүөлээх бырааһа. 1979-1990 сылларга СГУ Медико-лечебнай факультетын декана, 1994-1999 сылларга СӨ Доруобуйа харыстабылын миниистирэ. Кэбээйи улууһун Ытык олохтооҕо.
- Алтынньы 7 — Готовцев Юрий Александрович. Саха АССР Үрдүкү Сэбиэтин X, XI, XII ыҥырыыларын дьокутаата, Ил Түмэн III ыҥырыытын дьокутаата.
- Сэтинньи 17 — Кондаков Владимир Алексеевич, эмчит, суруйааччы.
- Сэтинньи 20 — Валерий Ноев — саха аатырбыт самодеятельнай хампаһыытара, билигин 50 тахса ырыата биллэр: «Кыракый кыысчааным», «Кыракый уолчааным» (И. Сысолятин), «Күөрэгэй» (М.Куличкина), «Мин дууһам ыллыыр», «Току-току, ньээ-ньээм», «Кыыс Амма» (В.Ноев), «Хатыҥчааным барахсан» (В. Ноев), «Сардааналыын көрсүһүү» (И.Гоголев) уо.д.а.
- Ахсынньы 16 — Дуткин Христофор Иннокентьевич (16.12.1939—22.12.2002) — филология билимин хандьыдаата.
- Ахсынньы 19 — Николай Максимов — Саха Өрөспүүбүлүкэтин култууратын үтүөлээх үлэһитэ, биллиилээх араадьыйа суруналыыһа.
- Ахсынньы 24 — Саввинов Дмитрий Иванович — архитектор.
Өлбүттэр уларыт
- Пестун Ефим Григорьевич, 1923 - 1925 сыллардаахха ВКП(б) Саха обкомын сэкрэтээрэ
- Алтынньы 31 — Былатыан Ойуунускай, саха чулуу уола.
- От ыйын 14 — Чехия живописеһа, театральнай художник, иллюстратор, ювелир дизайнер уонна плакатист Альфонс Мария Муха
- ↑ Афанасий Аржаков, Т. Сметанин — оҕо суруйааччыта // Т. Сметанин, Икки томнаах айымньылар, 1 Т., Дь., Бичик, 1999 - 2008 с., С. 196