Исландия: Барыллар ыккардыларынааҕы ураты
Ис хоһооно сотторолунна Ис хоһооно эбилиннэ
Утаарыы: Айсланд |
к (Ырытыы) көннөрүүлэрэ: 85.26.241.107 бу торумҥа: Xqbot төннөрүлүннүлэр |
||
1 устуруока:
{{Infobox Country
|native_name = Исландия Республиката
|conventional_long_name = ''Lýðveldið Ísland''
|common_name = Iceland
|image_flag = Flag of Iceland.svg
|image_coat =
|image_map = Europe location ISL.png
|map_caption = Location of '''Iceland''' (red) in [[Europe]] (white)
|national_motto = <!-- ICELAND HAS NO OFFICIAL MOTTO -->
|national_anthem = ''[[Lofsöngur]]''
|official_languages = [[Исландия тыла]]
|capital = [[Рейкьявик]]
|largest_city = Reykjavík
|government_type = [[Парламентарнай республика]]
|leader_title1 = [[Президент]]
|leader_name1 = [[Олафур Рагнар Гримссон]]
|leader_title2 = [[Премьер-министр]]
|leader_name2 = [[Йоханна Сигурдардоттир]]
|leader_title3 = [[Альтиҥ|Альтиҥ президенэ]]
|leader_name3 = [[Аста Рагнхейдур Йоханнесдоттир]]
|area_rank = 107th
|area_magnitude = 1 E11
|area_km2 = 103,000
|area_sq_mi = 39,770 <!--Do not remove per [[WP:MOSNUM]]-->
|percent_water = 2.7
|population_estimate = 319,355{{smallsup|1}}
|population_estimate_rank = 172nd
|population_estimate_year = От ыйа 2008
|population_census = 229,187
|population_census_year = Ахсынньы 1980
|population_density_km2 = 3,1
|population_density_sq_mi = 7.5 <!--Do not remove per [[WP:MOSNUM]]-->
|population_density_rank = 233th
|GDP_PPP = $12.172 [[1000000000 (number)|billion]]
|GDP_PPP_rank = 132nd
|GDP_PPP_year = 2006
|GDP_PPP_per_capita = $40,277 (2005)
|GDP_PPP_per_capita_rank = 5th
|GDP_nominal = $16.579 [[1000000000 (number)|billion]]
|GDP_nominal_rank = 93rd
|GDP_nominal_year = 2006
|GDP_nominal_per_capita = $62,976
|GDP_nominal_per_capita_rank = 4th
|sovereignty_type = [[Көҥүл буолуу]]
|sovereignty_note = [[Дания]]ттан
|state_religion = [[National Church of Iceland]]
|established_event1 = Home rule
|established_date1 = 1 олунньу 1904
|established_event2 = Sovereignty
|established_date2 = 1 ахсынньы 1918
|established_event3 = Республика
|established_date3 = 17 бэс ыйа 1944
|HDI = {{increase}} 0.968
|HDI_rank = 1st
|HDI_year = 2007
|HDI_category = <font color="#009900">high</font>
|Gini = 25.0 {{smallsup|2}}
|Gini_year = 2005
|Gini_rank = 4th
|Gini_category = <font color="#009900">low</font>
|currency = [[Исландия кроната]]
|currency_code = ISK
|country_code =
|time_zone = [[Greenwich Mean Time|GMT]]
|utc_offset = +0
|time_zone_DST = not observed
|utc_offset_DST =
|cctld = [[.is]]
|calling_code = 354
|demonym = [[Исландиялар]]
|footnote1 = {{cite web |title=Statistics Iceland:Key figures |publisher=www.statice.is |date=1 October 2007 |url=http://www.statice.is/?PageID=1390}}
|footnote2 = {{cite web |authorlink=Central Intelligence Agency |title=CIA - The World Factbook -- Field Listing - Distribution of family income - Gini index |publisher=[[United States Government]] |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2172.html#Govt |accessmonthday=14 September |accessyear=2008}}
}}
'''Исландия''' (исл. ''Ísland''), официаллык '''Исландия Республиката''' (исл. ''Lýðveldið Ísland'') — [[Эуропа]] уонна [[Хотугу Америка]] икки ардыларыгар сытар арыы дойду. Республика. Киһитин ахсаана — 307 261 <ref>''* [http://www.statice.is/?PageID=1390 Statistics Iceland.] www.statice.is (1 December 2006). Retrieved on 20 September 2006.</ref>. Үксэ Исландия дьоно олороллор.
== Географията ==
[[Билэ:GothafossWinter.jpg|thumb|right|200px|Гудафос]]
Байҕал арыыта. Соҕуруу өттүттэн [[Атлантик океан]]ынан суураллар, арҕаа уонна хоту — [[Гренландия байҕала|Гренландия байҕалынан]], илин — [[Норвегия байҕала|Норвегия байҕалынан]]. Сирин иэнэ 103125 км2. Арыы үгүс өттө хайалар. Дэхси сир аҕыйах. Байҕал кытылыгар фьордар бааллар. Исландия гейзердарынан, геотермальнай ууларынан уонна вулканнарынан аатырар.
== Государство историята ==
Маҥнай хотугу сир (Туле) туһунан грек Питий суруйбута. Оттон Исландияны ким арыйбыта быһаарылла илик. «Исландия» диэн ааты маҥнай Флоуки биэрбит.
Исландия арыытыгар дьон X үйэҕэ олохсуйбуттар. Ол саҕана Норвегияҕа Хааралд диэн хоруол былааһы ылбыт, киниттэн куоппут дьон сорохторо арыы кытылларыгар олохсуйбуттар. Историяҕа биллэр бастакы олохтооҕунан Инголф Арнарсон диэн норвежец буолар, кини билиҥҥи [[Рейкьявик]] турар сиригэр [[874]] сыллаахха олохсуйбут.
Олохтоохтор эбиллэн истэхтэрин ахсын судаарыстыба системата үөскээн испит. Хас уобалас аайы «тыҥ» диэн салайар орган баар эбит — дьон мустан иҥин араас мөккүөрдэри быһаараллар эбит. Сүрүн, улахан боппуруостары «альтиҥ» диэн уобаластар бэрэстэбиитэллэрэ мустар мунньахтара быһаарара үһү. Бастакы алтыҥ [[930]] сыллаахха буолбут. Онон Исландия демократията билигин баар демократиялартан саамай кырдьаҕастара буоларыгар тиийэр.
Исландия историятын билигин былыргы саагалартан (үһүйээннэртэн) хомуйан реконструкциялыыллар. Исландия саагата диэн үксүн биир киһи эбэтэр ыал олоҕун ойуулуур үһүйээн. Саагаларынан сылыктаатахха былыргы исландецтар сатабыллаах муораһыттар эбит. Саагалар кэпсииллэринэн холобура Моҕол Эйирик [[1000]] сыллаахха Америка кытылыгар тиийэн олохсуйбут эбит. Былыргы исландецтар суруктаахтар-бичиктээхтэр эбит, ону ааһан элбэх киһи суруйар-ааҕар эбит. Онон бүтүн Скандинавия мифологията үксэ Исландия олохтоохторун өҥөтүнэн баччааҥҥа дылы чөл кэлбит.
[[1262]] сыллаахха Исландия Норвегияны кытта билигин ааттанарынан «Эргэ дуогабар» диэни түһэрсэргэ күһэллэр. Ол дуогабарынан Исландия Норвегия хоруолларын былааһын билинэр, ол оннугар сыл аайы хас да мастаах, бурдуктаах уонна атын табаардаах хараабыллары Норвегияттан ылар бырааптанар. [[1395]] сыллаахха Норвегияны кытта Дания былааһыгар киирэр. Онтон [[1918]] сыллаахха туспа королевство буолар, ол гынан баран Данияттан син биир унияннан тутулуктаах буолар. [[1944]] сыллаахха бэс ыйын 17 күнүгэр дьэ туспа судаарыстыба, республика буолар. Бу күн баччааҥҥа дылы судаарыстыба бырааһынньыгын быһыытынан хас сыл аайы бэлиэтэнэр.
== Политическай тутула, административнай тыырыллыыта, салалтата ==
Республика. Президент. Парламент. Муниципалитеттар (Sveitarfelag).
== Экономиката ==
[[Билэ:IcelandicHorseInWinter.jpg|250px||thumb|left|Исландия ата]]
Сүрүн дохуоту балыктааһын киллэрэр, иккис суол — туризм. [[Энергия]]ны геотермальнай дьүүктэртэн ылаллар. Америка тэрилтэтэ туппут собуотугар тас дойду рудатыттан алюминий ылаллар (толлинг?). Алюминийы оҥорон таһаарыы энергия чэпчэки буолан улахан барыыстаах, онон бу салааны государство сүрдээҕин өйүүр.
[[Транспорт|Транспора]] сүрүннээн массыына (аутомобил), [[тимир суол]] суох. Куораттар ыккардыларыгар уонна атын дойдулары кытта самолётунан уонна байҕал хараабылларынан сибээстэһэллэр.
<br clear="both" />
== Олохтоохтор ==
[[Билэ:Iceland Grimsvoetn 1972-B.jpg|thumb|left|290px|Ватнайокюль мууска баар Гримсвётн диэн вулкан күөлэ.]]
Республика олохтоохторун ахсаана 307 тыһ. киһи (2006). Олохтоохторун 36 % тыа хаһаайыстыбатынан дьарыктанар, 21 % — балыксыттар, 18 % индустрияҕа уонна оҥорон таһаарар салааҕа үлэлииллэр, 15 % — эргиэҥҥэ уонна траспорга, 10 % — манна ааттаммыттан атынынан дьарыгырар.
Омугунан биир кэлим: 90 бырыһыана исландецтар — өбүгэлэрэ скандинавтар, Исландия тылынан саҥараллар. Дойдуга өссө даннар уонна норвегиялар игин олороллор. Ортотунан ыллахха биир квадратнай километырга 2,9 киһи тиксэр. Олохтоохторун 60 % дойду соҕурууҥулуу-арҕаа өттугэр олорор. Куораттара уонна сэлиэнньэлэрэ үксүн байҕал кытылыгар уонна фьордар тула тутуллубуттар. Киин куоракка Рейкьявикка нэһилиэнньэтин үс гыммыттан биирэ олорор, атын улахан куораттар — Акурейри, Һафнарфьөрдүр, Сиглүфьөрдүр, Көйпстадүр (Вестманнөйaр).
== Үөрэхтээһин уонна үөрэх ==
== Сигэлэр ==
<references />
{{Үчүгэй ыстатыйа}}
{{Countries of Europe}}
[[Категория:Эуропа дойдулара]]
[[ace:Islandia]]
[[af:Ysland]]
[[als:Island]]
[[am:አይስላንድ]]
[[an:Islandia]]
[[ang:Īsland]]
[[ar:آيسلندا]]
[[arz:ايسلاندا]]
[[ast:Islandia]]
[[az:İslandiya]]
[[bar:Island]]
[[bat-smg:Islandėjė]]
[[bcl:Islanda]]
[[be:Ісландыя]]
[[be-x-old:Ісьляндыя]]
[[bg:Исландия]]
[[bi:Iceland]]
[[bm:Aisland]]
[[bn:আইসল্যান্ড]]
[[bo:ཨཡིསུ་ལེན་ཌ།]]
[[bpy:আইসল্যান্ড]]
[[br:Island]]
[[bs:Island]]
[[ca:Islàndia]]
[[ce:Исланди]]
[[ceb:Iceland]]
[[ckb:ئایسلەند]]
[[co:Islanda]]
[[crh:İslandiya]]
[[cs:Island]]
[[csb:Islandëjô]]
[[cu:Исландъ]]
[[cv:Исланди]]
[[cy:Gwlad yr Iâ]]
[[da:Island]]
[[de:Island]]
[[diq:İslanda]]
[[dsb:Islandska]]
[[dv:އައިސްލަންޑަން]]
[[dz:ཨའིསི་ལེནཌ་]]
[[ee:Iceland]]
[[el:Ισλανδία]]
[[en:Iceland]]
[[eo:Islando]]
[[es:Islandia]]
[[et:Island]]
[[eu:Islandia]]
[[ext:Islándia]]
[[fa:ایسلند]]
[[fi:Islanti]]
[[fiu-vro:Island]]
[[fo:Ísland]]
[[fr:Islande]]
[[frp:Islande]]
[[frr:Islönj]]
[[fur:Islande]]
[[fy:Yslân]]
[[ga:An Íoslainn]]
[[gd:Innis Tìle]]
[[gl:Islandia - Ísland]]
[[gn:Iylanda]]
[[gu:આઇસલૅન્ડ]]
[[gv:Yn Eeslynn]]
[[hak:Pên-tó]]
[[haw:ʻĀina Hau]]
[[he:איסלנד]]
[[hi:आइसलैण्ड]]
[[hif:Iceland]]
[[hr:Island]]
[[hsb:Islandska]]
[[ht:Islann]]
[[hu:Izland]]
[[hy:Իսլանդիա]]
[[ia:Islanda]]
[[id:Islandia]]
[[ie:Island]]
[[ilo:Islandia]]
[[io:Islando]]
[[is:Ísland]]
[[it:Islanda]]
[[ja:アイスランド]]
[[jbo:island]]
[[ka:ისლანდია]]
[[kaa:İslandiya]]
[[kk:Исландия]]
[[kl:Islandi]]
[[km:ប្រទេសអាយឡែន]]
[[kn:ಐಸ್ಲ್ಯಾಂಡ್]]
[[ko:아이슬란드]]
[[krc:Исландия]]
[[ku:Îsland]]
[[kv:Исландия]]
[[kw:Island]]
[[ky:Исландия]]
[[la:Islandia]]
[[lad:Islandia]]
[[lb:Island]]
[[lg:Isilandi]]
[[li:Iesland]]
[[lij:Islanda]]
[[lmo:Islanda]]
[[ln:Islandi]]
[[lt:Islandija]]
[[lv:Īslande]]
[[mi:Tiorangi]]
[[mk:Исланд]]
[[ml:ഐസ്ലാന്റ്]]
[[mn:Исланд]]
[[mr:आइसलँड]]
[[ms:Iceland]]
[[mt:Iżlanda]]
[[na:Iceland]]
[[nah:Iztlālpan]]
[[nds:Iesland]]
[[nds-nl:Ieslaand]]
[[ne:आइसल्याण्ड]]
[[nl:IJsland]]
[[nn:Island]]
[[no:Island]]
[[nov:Islande]]
[[nv:Tin Bikéyah]]
[[oc:Islàndia]]
[[os:Исланди]]
[[pam:Iceland]]
[[pih:Iseland]]
[[pl:Islandia]]
[[pms:Islanda]]
[[pnb:آئس لینڈ]]
[[pnt:Ισλανδία]]
[[ps:آيسلېنډ]]
[[pt:Islândia]]
[[qu:Islandya]]
[[rm:Islanda]]
[[ro:Islanda]]
[[roa-rup:Islanda]]
[[ru:Исландия]]
[[sa:आइसलैंड]]
[[sc:Islanda]]
[[scn:Islandia]]
[[sco:Iceland]]
[[se:Islánda]]
[[sg:Ïsalândi]]
[[sh:Island]]
[[simple:Iceland]]
[[sk:Island]]
[[sl:Islandija]]
[[so:Island]]
[[sq:Islanda]]
[[sr:Исланд]]
[[ss:Echweni]]
[[stq:Ieslound]]
[[sv:Island]]
[[sw:Iceland]]
[[szl:Islandyjo]]
[[ta:ஐசுலாந்து]]
[[te:ఐస్లాండ్]]
[[tg:Исландия]]
[[th:ประเทศไอซ์แลนด์]]
[[tl:Islandia]]
[[tpi:Aislan]]
[[tr:İzlanda]]
[[tt:Исландия]]
[[udm:Исландия]]
[[ug:ئىسلاندىيە]]
[[uk:Ісландія]]
[[ur:آئس لینڈ]]
[[uz:Islandiya]]
[[vec:Islanda]]
[[vi:Iceland]]
[[vls:Ysland]]
[[vo:Lisladeän]]
[[wa:Izlande]]
[[war:Islandya]]
[[wo:Islaand]]
[[wuu:冰岛]]
[[xal:Ислгудин Орн]]
[[yi:איסלאנד]]
[[yo:Íslándì]]
[[zh:冰岛]]
[[zh-classical:冰島]]
[[zh-min-nan:Peng-tē]]
[[zh-yue:冰島]]
| |||