Былыргы түүр бичигэ: Барыллар ыккардыларынааҕы ураты

'''Былыргы түүр бичигэ (нууч.: Орхоно-енисейская письменность)''' — Киин[[Орто Азия|Орто Азияҕа]] [[түүр тыллара|түүр тылларынан]] биһиги эрабыт иннинэ [[V]]-с үйэттэн биһиги эрабыт [[X]] үйэтигэр дылы туттуллубут сурук-бичик. Билиҥҥи чинчийэччилэргэ бастаан [[Орхон]] уонна [[Енисей]] өрүстэр кытылларыгар көстүбүттэр. Сороҕар рунаннанрунанан сурксурук дииллэр, былыргы германскай рууналаргаруналарга майгыннырынмайгынныырын иһин (сорох рууналарруналар ойуутунан эрэ буолбакка, суолтатынан эмиэ сөп түбэсиһэллэр).

[[Image:Kokturk Tengri.gif|thumb|150px|''Теҥри (таҥараТаҥара)'' диэн тыл былыргы түүр бичигинэн]]

[[Image:Kyzyl orkhon inscription.jpg|thumb|150px|[[Тыва]] киинэ Кызыл куоракка баар таас]]

Былыргы түүр бичигиттэн атын руна суруктар тахсаллар - холобур, [[болгарскайболгар руна|болгарскай руналарруналара]], ([[ХазардарХазар каганаттаракаганата|ХазаардарХазар каганааттарынкаганатын]]) Саркел диэн сирин суруга, [[венгерскэй руна|венгерскэйвенгр рууналарруналара]] о.д.а.

Былыргы түүр суругун туһунан бастаан Петр I саҕана биллибитэ. Дьиҥнээх научнай чинчийии [[XIX үйэ]] бүтүүтүгэр саҕаламмыта. [[Алтынньы 25 күнэ|Алтынньы 25 күнүгэр]] [[1893]] сыллаахха суругу [[Дания]] лингвииһэлингвиһа [[Томсен, Вильгельм Томсен|Вильгельм Томсен]] аныгы дьонтон бастакыннан аахпыта. Бастакы ааҕыллыбыт тыл — '''[[Теҥри]]''' (Таҥара).

Былыргыттан хаалбыт көстүбүт суруктар [[Россия|Россия]], [[КазахстаанКазахстан|КазахстаанКазахстан]], [[КыргыстаанКыргызстан|КыргыстаанКыргызстан]], [[Кытай|Кытай]] иуонна [[Монголия|Монголия]] сирдэригэр бааллар.