Кытай тыла: Барыллар ыккардыларынааҕы ураты
Ис хоһооно сотторолунна Ис хоһооно эбилиннэ
к r2.6.4) (робот эптэ: pa:ਚੀਨੀ ਭਾਸ਼ਾ |
Көннөрүү туһунан суруллубатах |
||
1 устуруока:
'''Кытай тыла''' ({{lang-zh-тупр|漢語|汉语|hànyǔ|ханьйүү}}, эбэтэр {{lang-zh-ипр|中文|zhōngwén|
== Диалектар ==
Кытай тыла хас да араас диалектардаах. Бу диалектар бэйэ бэйэлэриттэн туспа араас Түрк эбэтэр Славян тылларын курдук уратылаахтаар, ол иһин араас кытай диалектарынан саҥарар дьон бэйэ бэйэлэрин өйдөһөллөрө уустук буолааччы. Кытай диалектарыттан саамай киэҥник тарҕаммыт, кэлин хал буолбут диалект - Путуҥхуа. Кытайга олорор үгүс дьон бары бу тылы билэллэр. Путуҥхуа Кытайга, Тайбааҥҥа, Гонкоҥҥа, Макаога уонна Сингапурга официал тыл буолар. Кантон (Гуаҥдуҥ) тыла - өссө биир киэҥник тарҕаммыт кытай диалега буолар.
Кытай диалектара төһө да дорҕооннорунан араас буоллаллар (холобур, путуҥхуа 4 фонетическай тоннардаах, Кантон тыла - 6), суруктара биир. Кытай суругар былыргыттан ыла кытай иероглифтара туттуллаллар. Онон кытай иероглифтара араас диалектарынан саҥарар дьоҥҥо өйдөнүөн сөп. Холобур, путуҥхуалыы "дорообо" 「你好」 диэн "ни хао" (nǐ hǎo), кантоннуу — "нэй хоу" (néih hóu).
Ону тэҥэ Путуҥхуа [[ХНТ]] алта официал тылларыттан биирдэстэрэ. Путуҥхуанан кэпсэтэр дьон ахсаана - 850 мөл.
▲Кытай тыла биир буолбатах, хас да диалектардаах. '''Путуҥхуа''' (кытайдыы 普通话, пиньинь Pǔtōnghuà) - диэн хал буолбут кытай тылын формата, официальнай статуһа Кытайга ([[Кытай Дьон Республиката]], [[Хоҥ Коҥ]], [[Аомэн]]), [[Кытай Республиката|Тайбааҥҥа]] уонна [[Сингапур|Сингапурга]] официал статустаах. Ону тэҥэ Путуҥхуа [[ХНТ]] алта официал тылларыттан биирдэстэрэ. Путуҥхуанан кэпсэтэр дьон ахсаана - 850 мөл.
Аан дойдуга кытай тылынан (бары диалектары холбоон) 1,3 млрд. киһи саҥарар.
Кытай тылын атын улахан диалектара:
* '''У''', эбэтэр '''Кантон''' (吴语/吳語, 广东话/廣東話 пиньинь: Wúyǔ; Guǎngdōnghuà) (90 мөл.)
* '''Йүэ''' (粤语/粵語, пиньинь: Yuèyǔ) (80 мөл.)
* '''Мин''' (闽语/閩語, пиньинь: Mǐnyǔ) (50 мөл.)
* '''Сяҥ''' (湘语/湘語, пиньинь: Xiāngyǔ) (35 мөл.)
* '''Хакка''' (客家话/客家話, пиньинь: Kèjiāhuà) (35 мөл)
* '''Ган''' (赣语/贛語, пиньинь: Gànyǔ) (20 мөл.)
== Фонетика ==
Кытай тыла аан дойдуга баар саамай былыргы тыллартан биирдэстэрэ, ону таһынан кытай тыла билиҥээҥҥэ дылы туһаныллар саамай былыргы суруктаах. Кытай суруга (иероглифтар) дьоппуон тылыгар туттуллар (онно ''кандзи'' диэн ааттанар), өтөрдөөҕүтэ кэриэй уонна вьетнам тылыгар эмиэ туттулла сылдьыбыта.▼
* ''Бастакы тон'' (1) [mā] үрдүктүк уонна көнөтүк ааҕыллар
* ''Иккис тон'' (2) [má] - үөһээ тахсыылаах тон
26 устуруока ⟶ 30:
Пиньиньҥа (кытай тылын фонетикатын алпабыыта) тон аһаҕас дорҕоон үрдүгэр анал бэлиэлэринэн бэриллэллэр - ā, á, ǎ, à), сороҕор сыыпыраннан суруллааччы - ma1, ma2, ma3, ma4. Холобур, 你好 (дорообо) nǐhǎo, эбэтэр ni3hao3 диэн суруллуон сөп.
== Суруга ==
▲Кытай тыла аан дойдуга баар саамай былыргы тыллартан биирдэстэрэ, ону таһынан кытай тыла билиҥээҥҥэ дылы туһаныллар саамай былыргы суруктаах. Кытай суруга (иероглифтар) дьоппуон тылыгар туттуллар (онно ''кандзи'' диэн ааттанар), өтөрдөөҕүтэ кэриэй уонна вьетнам тылыгар эмиэ туттулла сылдьыбыта.
Кытай суруга билиҥҥи кэмҥэ икки көрүҥнээх - судургутуллубут, эбэтэр чэпчэтиллибит (упрощенные иероглифы) уонна төрүкүлүү (традиционные иероглифы). 1950 с. дылы төрүкүлүү иероглифтар туһаныллар этилэр, ол кэннэ Кытай олохтоохторун үөрэҕириилэрэ намыһах буолан, сотору кэминэн улам-улам кытай суруга чэпчэтиллэн барбыта. Билигин бүтүн Кытайга уонна Сингапурга чэпчэтиллибит сурук туһаныллар. Тайбааҥҥа уонна Гонкоҥҥа билигин даҕаны төрүкүлүү сурук туттуллар. Төрүкүлүү уонна чэпчэтиллибит сурук арааһа иероглифтар сурааһыннарын ахсааннарынан араас буолар, ол курдук, төрүкүлүү иероглифтар сурааһыннарын ахсаана чэпчэтиллибит иероглифтааҕар элбэх буолар. Холобур, "дойду" диэн иероглиф төрүкүлүү көрүҥэ 11 сурааһыннаах (國), оттон чэпчэтиллибитэ - 8 сурааһыннаах (国).
Кытай иероглифтарын ахсаана чуолкайдык биллибэт
| |||