Кофе: Барыллар ыккардыларынааҕы ураты

 

'''Кофе''' диэн аан дойдуга киэҥник тарҕаммыт сэргэхситэр утах. Кофе үүнээйитин буспут сиэмэлэриттэн оҥоhуллар. Кофены бастаан IX үйэҕэ [[Этиопия|Этиопияҕа]] иhэр буолбуттара. Этиопияттан кофе салҕыы [[Хоту Африка]] уонна [[Чугас Илин]] дойдуларыгар тарҕаммыта. Мусулмааннартан [[Эуропа|Эуропаҕа]] кэлбитэ. Онтон [[Америка]] дойдуларыгар. Бүгүн кофе аан дойдуга саамай иhиллэр утахтартан биирдэстэрэ буолар.

Утах оҥоруон иннинэ кофе сиэмэлэрин аналлаахтык буһарыахха наада. Хомуллубутун кэнниттэн кылгас буолан баран буһарыллар. Оччоҕуна сиэмэлэр куурар, уһуннук храни гыныахха сөп буолар уонна араас пакеттарга угулларга бэлэм буолар. Утах оҥоһуллуон иннинэ кофе сиэмэтэ бытарыталлар (үксүнэн кофемолкаҕа). Оргуйа турар ууга уруллуннуаҕына амтана уонна хараҥа өҥө утах буолар. Итинник кофены оҥоруу кофены буһарыы диэн ааттанар. Оннук араас ньыманан буһарыахха сөп.

 

 

"Робуста" "Арабикаттааҕар" быдан чэпчэки уонна кафеинынан баай. Араас кофе бородуукталарыгар туттуллар. Ол гынан баран Робуста амтана быдан аһыы уонна горькай буолар, ол иһин атын бородуукталары кытта эрэ иһиллэр. "Робуста" үчүгэй суордара сорох эспрессо сместарыгар туттуллалар.

[[Билэ:Roasted coffee beans.jpg|thumb|right|Кофе туораахтара буһарыллыбытын кэннэ]]

 

 

Кофе хайдах амтаннаах утах буолара хайдах буһараргыттан улахан тутулуктаах. Кофе туорааҕа бустаҕына кээмэйэ икки төгүл улаатар, уонна өҥө күөхтэн араҕас эбэтэр коричневай буолар.

 

Буһарыллар бириэмэтэ араас буолар, оччоҕуна амтана уларыйар. Сорох кофе суортара, холобур Мокка эбэтэр Дьава кылгас бириэмэҕэ буһарыллаллар. Онтон уһуннук буһардахха амтана уларыйар уонна барыта майгынныыр буолар. Дьиэҕэ оһох иһигэр кофены буһарыахха сөп.

 

Утах оҥоһуллуон иннинэ кофены бытарытыахха наада. Онно ''кофемолка'' диэн тэрил туттуллааччы. Кофе араас ньымаларынан утахха кубулуйар. Сорох ньымаларга, холобур, ''эспрессоҕа'' төһөнөн бытархай да, соччонон кофе амтаннаах буолар, онтон сиидэлэммит кофе оҥорор буоллахха фильтр тохтоторугар наһаа бытархай буолуо суохтаах.

 

Кофены оҥорор ньыма элбэх. Саамай туттуллар түөрт:

 

 

 

* [[Гравитация]]: Фильтрдаммыт кофе гравитация көмөтүнэн оҥоһуллар, тоҕо диэн оргуйбут уу кофеҕа түһэр. Ол кэнниттэн кумааҕы эбэтэр тимир фильтр нөнүө ааһар, онно ууту нөҥүө ыытар, онтон бытарыллыбыт кофены ыыппат. Уонна уларыйбыт амтаннаах кофе улахан чааскыга хомуллар.

''Түргэнник суураллар кофе'' - олус түргэнник бэлэмнэнэр фабрикаҕа оҥоһуллар утах. Фабрика үлэһиттэрэ бытарытыллыбыт кофе туораахтарын ууга оргуталлар. Ол кэнниттэн сиидэлииллэр уонна хатараллар. Хаалбыт маассаны биир кэлимсэ бороһуок оҥорон баран аналлаах бааҥкаларга эбэтэр пакеттарга хаалыыллар уонна атыыга ыыталлар. Ол кофены итии ууга суурайан, саахар, үүт, өссө туох эмэ тума эбэн утах оҥостон иһэллэр. Бу утах мэлиллибит туораахтан буһарыллыбыт утахтааҕар амтана атын буолуон сөп, тоҕо диэтэххэ түргэнник суураллар кофе сүнньүнэн чэпчэки сыаналаах кофе көрүҥнэриттэн оҥоһуллар.

 

 

Кофе киһиэхэ дьайыытын элбэхтик үөрэппиттэрэ. Холобур, Данияҕа 2003 сыллаахха кофе хат дьахталларга уонна оҕо төрүүрүгэр хайдах дьайарын18478 дьахтары чинчийэн үөрэппиттэрэ. Ол чинчийии түмүгэр дьахтар күҥҥэ сэттэ чааскы кофены иһэр буоллаҕына, кофе омсолоох дьайыыта биллибэт диэн быһаарбыттар. Онтон дьахтар күҥҥэ аҕыстан элбэх чааскы кофены иһэр буоллаҕына оҕо болдьоҕуттан эрдэ төрүүр кыаҕа үс төгүл улаатар эбит<ref>{{cite web|url=http://www.telegraph.co.uk/news/main.jhtml?xml=/news/2003/02/21/ncoff21.xml|title=Big coffee drinkers 'double risk of stillbirth', Daily Telegraph|date=21 February 2003}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.bmj.com/cgi/content/full/326/7386/420|title=Maternal consumption of coffee during pregnancy and stillbirth and infant death in first year of life: prospective study, British Medical Journal|date=22 February 2003}}</ref>

 

<references/>

[[Категория:Утах]]

 

[[uz:Qahva]]

[[vec:Cafè]]

[[vi:Cà phê]]

[[vls:Kaffie]]