Батас: Барыллар ыккардыларынааҕы ураты

Ис хоһооно сотторолунна Ис хоһооно эбилиннэ
Көннөрүү туһунан суруллубатах
Көннөрүү туһунан суруллубатах
9 устуруока:
4. батас биитэ батыйаттан синньигэс буолар.
 
Дьиктитэ диэн баар: батас, батыйа, котокоон курдук уһун мас уктаах сэрии сэптэрэ түүр-монгуол омуктарга хайа-ларыгар да суох эбит. Ол он-нугароннугар, эбээннэргэ, дьоппуон-наргадьоппуоннарга, хотугу кытайдарга уон-науонна маньчжурдарга манна маа-рынныырмаарынныыр сэрии сэптэрэ баал-ларбааллар. Дьоппуоннарга баар «нагината» диэн сатыы сэрииһит сэбэ үкчү биһиги батаспыт кур-дук оҥоһуулаах, уһунун кээмэйэ кытары биир.
 
Батас, батыйа үөскээбит тылын олохторо биир буолуон сөп: «бат» (былыргы түүр тыла) -умус, дириҥээ. Бу тыл олоҕуттан өссө маннык өйдөбүллээх тыл-лартыллар тахсаллар: «батары оҕус», «батары киир», «батыс», «ба-тары ас». «Батыйа» диэн тылы «батас» кыччатыллыбыт өйдөбүлүн быһыытынан сыа-налыаххасыаналыахха сөп. Холобур: күөс — көһүйэ, кытах — кытыйа, сабыы — саппыйа, о.д.а.
 
Батас да, батыйа да үөһэттэн курбуулуу оҕустахха булду (өстөөҕү) төһө кыалларынан ула-ханныкулаханнык эмсэҕэлиир, дириҥник
киирэр оҥоһуулаахтар. Хо-лобурХолобур, саха быһаҕын үөһэ суох өттө токур буолар эбит буоллаҕына, сэрии сэбин ити иэдэһэ көнө буолар. Маны таһынан, үөстэрэ чэгиэн эккэ салгыны, кири кил-лэрэнкиллэрэн сүһүрдэр аналлаахтар.
Батас, батыйа мас уктарын төбөтүгэр киһи илиитэ халтарыйанмүччү туппатын курдук саллаҕардаах буолар. Мас угу үрдүнэн туоһунан эбэтэр тириинэн бобо баайаллар. Тимирдэрин туурата мас укка кыбыта анньыллан баран тэлии быанан хам бааллар.
 
26 устуруока:
 
* Ф.Ф.Васильев "Военное дело якутов" - Якутск, 1995. - 225 с;
* А.Кривошапкин-Айыҥа, "Со-юзникомСоюзником парфян в одно вре-мявремя было государство Саха-станСахастан" ыстатыйа - "Илин" су-рунаал, 6№ 2006;
* В.В. Попов "Батыйа сэрии сэбэ дуу, туттар тэрил дуу?" ыстатыйата;
* Емельян Ярославскай аатынан Дьокуускайдааҕы кыраайы үөрэтэр музей фондата;