Хайыһардааһын: Барыллар ыккардыларынааҕы ураты
Ис хоһооно сотторолунна Ис хоһооно эбилиннэ
Көннөрүү туһунан суруллубатах |
Көннөрүү туһунан суруллубатах |
||
10 устуруока:
== Саха сиригэр хайыһар историятыттан ==
Саха сирин хайыһардьыттара аан бастаан күрэхтэһии дистанциятыгар 1926 с. тахсы-быттара. Уон тоҕус киһи кыттан биир ки-лометрдаах сиргэ илин-кэлин түһүспүттэрэ. Ити кэнниттэн түөрт сыл буолан баран, Дьокуускай куораттааҕы ыччат тэрилтэтэ
Сөптөөх эрчиллии суоҕуттан, инвентарь мөлтөҕүттэн, хайыһардьыттар көрдөрүүлэрэ олус намыһах этэ. Ити кэмтэн ыла куорак-ка хас да хайыһар куруһуога үлэлээбитэ. Хайыһарынан уһун, ыраах" сиргэ хоно сыл-дьан айан тэриллибитэ. Хайыһар спорда республикаҕа түргэн тэтиминэн сайдан
1940 сыл кулун тутар 25-с — 26-с күннэригэр хайыһарга иккис республикатааҕы күрэхтэһии ыытыллыбыта. Онно Алдан, Нам, Мэҥэ Хаҥалас, Горнай, Чурапчы оройуоннара, саха национальнай байыаннай оскуолата уонна Дьокуускай икки хамаандата, барыта 90-тан тахса киһи, кыттыбыта. Күрэхтэһии программатыгар эстафета уонна военизированнай сүүрүү киирбитэ. Эр дьон 3x10 км эстафеталарыгар Алдан оройуона бастаабыта, дьахталларга 2x3 км эстафетаны Дьокуускай хамаандата ылбыта.
Үһус республикатааҕы хайыһарга күрэхтэһии 1941 сыл муус устар 3-с күнүгэр «ьүгүн эн хайыһардьыккын, онтон сарсын Советскай Армия саллаатаҕын» диэн девизтээх ыытыллыбыта. Бүлүү, Горнай, Дьокуускай, Чурапчы, Хаҥалас, Таатта оройуоннара уонна киин куораттан икки хамаанда кыттыбыта. 10 км военизированнай сүүрүүгэ саха национальнай байыаннай оскуолатын курсана Василий Брицкай бастыыр, иккискэ эмиэ бу оскуола младшай командира Федор Федоров тахсар. 20 км сиргэ Дьокуускайдааҕы маҥнайгы оскуола учуутала Н.Афанасьев, от-тон 30 км кыайыылааҕынан армеец Брицкай тахсар. Кини бу дистанцияны 2 чаас 15 мүн 43 сөк түмүкгээбит.
== Историяҕа киирбит хайыһар суоллара ==
*Кистэлэҥ-Дьокуускай-Кистэлэҥ, 1931 с.
*Дьокуускай-Иркутскай, 1933 с.
*Дьокуускай-Хабаровскай, 1933 с.
*Нам-Дьокуускай, 1937 с.
*Покровскай-Сиинэ-Покровскай, 1938 с.
*Дьокуускай-Амма-Первенец-Дьокуускай, 1939 с,
*Күһүүр-Быков Мыс-Күһүүр, 1940 с.
*Күһүүр-Өтөх-Күһүүр, 1940 с.
*Дьокуускай-Майа-Дьокуускай, 1941 с.
*Дьокуускай-Марха-Дьокуускай, 1941 с.
*Дьокуускай-Алдан-Дьокуускай, 1941 с.
*Аллаах Үүн-Усть-Ыныкчан-Аллаах Үүн, 1941 с.
*Күһүүр-Сииктээх, 1941 с.
*Тулагы-Дьокуускай-Хатас-Тулагы (оҕолор), 1943 с.
*Верхоянскай-Дьокуускай-Верхоянскай, 1945 с.
*Кэбээйи (дьахталлар), 1945 с.
*Өлүөхүмэ-Токо-Өлүөхүмэ, 1945 с.
*Дружина-Абый-Дружина, 1945 с.
*Казачье-Дружина-Казачье, 1945 с.
*Дьокуускай-Чурапчы-Дьокуускай, 1946 с.
*Мухтуйа-Нюя-Мухтуйа, 1946 с.
*Чокурдаах-Дружина-Чокурдаах, 1951 с.
*Ленскэй-Өлүөхүмэ, 1968 с.
*Покровскай-Саҥыйахтаах-Покровскай, 1974 с.
▲Сөптөөх эрчиллии суоҕуттан, инвентарь мөлтөҕүттэн, хайыһардьыттар көрдөрүүлэрэ олус намыһах этэ. Ити кэмтэн ыла куорак-ка хас да хайыһар куруһуога үлэлээбитэ. Хайыһарынан уһун, ыраах" сиргэ хоно сыл-дьан айан тэриллибитэ. Хайыһар спорда республикаҕа түргэн тэтиминэн сайдан ис-питин маннык чахчьшартан көрүөххэ сөп. 1937 сыллаахха ыытыллыбыт күрэхтэһиигэ 12 улуустан 647 киһи кыттыбыт буоллаҕына, 1939 сыллаахха Дьокуускай, Алдан куораттар, Томмот, Уус Алдан, Чурапчы уонна Таатта хайыһардьыттара хамаанда тэринэн республикаҕа бастыыр иһин күрэхтэһиигэ кыттыбыттара. Хамаанданан күрэхтэһиигэ Дьокуускай куорат спортсменнара бастаабыт-тара, иккискэ — Алданнар, оттон үһүскэ Уус Алданнар тахсыбыттара.
=== ДЬОКУУСКАЙ-ИРКУТСКАЙ ХАЙЫҺАР СУОЛА ===
31 устуруока ⟶ 64:
1945 с. икки ыраах Арктикатааҕы хайы-һарынан сүүрүү тэриллибитэ. Бастакынан Үөһээ Дьааҥы улууһун комсомолецта-ра аттаммыттара. Хамаандаҕа Н.Баишев, А.Афанасьев, П.Климовскай, Н.Слепцов, Г.Обутов, И.Слепцов бааллара. Олунньу 15-с күнүгэр Дьокуускайга тиийэр сыаллаах туруммуттара. Төһө да тымныы күн-дььш турдар кинилэр 2254 км барыахтаахтара. Сындалҕаннаах айан түмүгэр 14 күнүнэн хамаанда этэҥҥэ фиништээбитэ. Бу кэмҥэ республикаҕа хайыһар күрэҕэ ыытылла турара, хайыһардьыттар онно кыттарга быһаарыммыттара. 4*10 км эстафетаҕа сүүрэн, III миэстэҕэ тахсыбыттара, 10 км сүүрүүгэ Петр Климовскай эмиэ бочуоттаах III миэстэ буолбута.
Иккис хайыһар суола — Казачье-Дружина-Казачье. Алексей Окоемов салайааччьшаах Усуйаана оройуонун комсомолецтара 2200 км сири барыахтаахтара. Ол эрэн аара буурҕа түспүтэ, онон айаны тохтоторго күһэллибиттэрэ. Сыралаах айаҥҥа биэс хор-сун хайыһардьыт 27 суукка сылдьыбыта.
| |||