Сотуун өлүү

Сотуун өлүү (Сибиир язвата) - бу сытыы сыстыганнаах ыарыылартан саамай кутталлаахтара, тыа хаһаайыстыбатын сүөһүлэрин барыларын хабар.

Көбүтээччинэн бациллус антрацис, киһи хараҕар көстүбэт микроб. Сүөһү организмыгар капсуланы (бүрүөлээх микроб) үөскэтэр, онтон тас эйгэҕэ 12—42° диэри салгыҥҥа спора буола кубулуйар дьоҕурдаах.

Микроб тулуйумтуота

Спора буолбут бодотунан тыыннаах хаалан, буорга, ноһуомҥа, сүөһү турбут тутууларыгар бэйэтин ыарыыны көбүтэр дьоҕурун сүтэрбэккэ 15—20, збэтэр онтон да уһун сылларга сытыан сөп. Споралар 110° итиигэ эрэ аҕыйах мүнүүтэнэн өлөллөр. Намыһах температура (тымныы) микробу кэнсиэрбэлээн эрэ кэбиһэр, өлөр-бөт.

== Ыарыы олохсуйуута уонна тарҕаныыта ==

Сибирскэй язванан көтөртөн ураты сүөһү (кыыл) барыта уонна дьон эмиэ ыалдьаллар. Ыарыылаах сүөһү, өлүк уонна онтон сүлүллүбүт ти-рии, хаан, сүөһүттэн ылыллыбыт бородууксуйа, ону тэ-ҥэ ыарыы микробтарынан тунуйбут мэччирэҥ, уу, до-роххой уонна да атын сүөһү аһылыга, ноһуом, сүөһү өлү-гүн көмөр сир, тириини таҥастыыр тэрилтэлэр бөхтөрө-сыыстара, сүөһү уҥуоҕа, муоһа, түүтэ, онтон да атына бука бары бацилла олохсуйар эйгэтинэн буолаллар. Сүөһү бациллалаах аһылыгы сиэтэҕинэ, араас эттиктэр-тэи тириитэ баастаах сиринзн уонна хааны уулуур быр-дахтар (кумаар, күлүмэн эҥин) тириини дьөлөн супту оборууларыгар сыстар. Ыарыы көстүүтэ Кистэлэҥ кэрдиис кэмэ (инкубационнай кэмэ), ол эбэтэр, бацилла сүөһү организмыгар киириэҕиттэн кли-ническэйдик көстөр-биллэр гына ыарытыннарыар диэ-ри, 1—2 хонук, сороҕор 14 хонукка диэри салҕанан ба-рыан сөп. Ыарыы хаамыыта чаҕылҕанныы охсуу, сытыы, сытыыны аннынан уонна чуолкайа суох (атипично) кө-рүҥнэринэн сайдан иһээччи. Сүөһү этэ итийэр, бэйэтэ далбааран (дөйөн) хаалбыт буолар, утатар, аһаабат, бэлэһин эргин искэннэнэр, салыҥнаах бүрүөлэрэ кыта-раллар эбэтэр көҕөрүмтүйэллэр, куртахтаах оһоҕос өһө-ҕүрэ сүһүрбүт буолар. Итини таһынан сылгыга оһоҕоһо тэһитэ кэйэр, ынах сүөһүгэ иһэ үллэр, сибиинньэҕэ эмискэ бэлэһин эргин, тылыгар уонна таҥалайыгар ис-кэн өрө көбөн тахсар. Ыттарга (ыт оҕолоругар) кур-тахтаах оһоҕос өһөҕүрэ сүһүрүүтэ, этэ муҥутуурДук итийии-тэ бэлиэтэнээччи. Сүөһү былчыҥнарыгар искэн-нэр (опухоли) логлоруһан тахсаллар, олор бастаан кы-таанах, сүөһүгэ ыарыылаах уонна итии, онтон кэлин тиэстэ курдук, тымныы уонна ыарыыта биллибэт буолан хаалаллар. Ыарыы соччо сэдэҕэ суох түбэлтэлэргэ аал-ларан уһуннук уонна клиническэй көстүүтэ суох салҕа-нан барааччы, оччотугар өлбүтүн кэннэ былчархайдара хараара-өһөҕүрэ сүһүрбүттэринэн сотуун ыарыытын бы-һаараллар. Диагноһы туруоруу Ыарыы көстүбүт сирин уруккуттан сотууҥҥа доруо-байын эбэтэр доруобайа суоҕун, сыл хайа кэмин, ыарыы тарҕаныытын уонна сүөһү атын көрүҥнэригэр клиниче-скзй көстүүлэрин болҕомтоҕо ылан туран диагностанар. Сотууҥҥа уорбаланар сүөһү өлүгүн аһан көрөр бобул-лар. Өлүк улаханнык үллүбүт, хайаҕастарыттан хаан-наах убаҕас тэстэ сытар, хаана хара эбэтэр хараҥатыйа өһөҕүрбүт өҥнөөх буолар. Тириитин аннынааҕы субата чэлкэҕирэр, өлүк аанньа көһүйбэт. Үксүгэр таала муҥу-туурдук улаатар, ис органнара уонна кинилэр бүрүө-лэрэ хаан туруулаах буолаллар. Диагноһы быһыллан ылыллыбыт кулгаах хаанын предметнэй өстүөкүлэҕэ сы-.баммытын микроскобунан көрөн бигэргэтиллэр. Маны оҥорорго сүөһү өлүгүн сир диэки сытар кулгааҕын кэк-кэлэччи икки сиринэн баайан баран ити икки ардылары-нан туура быһаат, быһыллыбыт сирдэрин кытарбыт ти-миринэн сиэтэн кэбиһиллэр. Кулгааҕы (бары сэрэх дьа-һаллары тутуһан туран) наарыһынай киһинэн ветери-нарнай лабораторияҕа ыытыллар. Өскөтүн өлүк сыты-йан хаалбыт буоллаҕына чинчийиигэ тирии лоскуйда-рын, син биир кулгаах курдук 3%-наах карболовай кис-лота суурадаһыныгар илитиллибит маарылаҕа суулаан, ону пергаментнай кумааҕыга кичэйэн суулаан баран ыытыллар. Мантан анараа дьаһаллары лаборатория түмүктзэһинйгэр олоҕуран ыытыллар. Эмтээһин Сылгыга, ынах сүөһүгэ, табаҕа сибирскэй язваны утары сыворотка тирии анныгар уонна былчыҥҥа 150— 200 мл кээмэйинэн укуол бэриллэр. Итиччэ эми хас да төгүл бытарытан бэриллэр. Өскөтүн итинтэн туһалам-матаҕына 10—12 чаас буолан баран хоһулаан эмтэнил-лэр (бу хоһулуох аҕай иннинэ, сүөһү эмп күүһүгэр шок-таан өлбөтүн туһугар 1,5—2 мл дозанан сыворотка бэ-риллэр, о.л кэнниттэн чаас аҥара буолаат, итинтэл орду-бутун барытын укуолунан бэриллэр). Пенициллини уоп-сайынан туттуллар дозаларынан, хатарар, дезинфици-руйдуур уонна сүрэххэ көмөлөөх эмтэри туһаныллар. Искэннэри тулалыы 3—5%-яаах карболовай кислота 21

ууга суурадаһынынан 50 мл кээмэйинэн укуоллары бэ-риллэр. Искэни хайытар сатаммат. Ыарыыны утары охсуһар уонна сэрэтэр дьаһаллар Ыалдьыбыт сүөһүлэри араарыллар уонна эмтэнил-лэр. Өлүктэри аһан көрбөккө эрэ тириилэри уматыллар. Өлүк сыппыт сирин уотунан кэрээн, ол кэнниттэн хлор-най испиэскэ 20%-наах суурадаһыныиан (25%-н актив-най хлордаахтан) эбэтэр 10%-наах аһыы натрий итии суурадыһынынан бацилланы өлөрүллэр. Ити кэнниттэн сир кырсын эргитиллэр уонна хоһулаан дезинфекцияла-нар, тиһэҕэр сир кырсын кураанах хлорнай испиэскэ 1 чааһын почва үс чааһыгар холоон булкуйан кэбиһиллэр. Ыарыыны көбүтээччинэн тунуйуллубут сүөһү турар тутуута, турбут миэстэтэ итии 10%-наах серно-карболо-вай булкааһык эбэтэр аһыы натрий суурадаһынынан, формальдегид 41%-наах суурадаһынынан, хлорнай ис-пиэскэ 5%-тан итэҕэһэ суох активнай хлордаах суурада-һынынан дезинфекцияланыллар. Дезинфекцияны үстэ төхтөрүйэн, биирдии чааһынан арыттаан оҥоһуллар. Сүөһү хотоннорун (тутууларын), тиэргэнин дезин-фекциялыах иннинэ дезинфекция эминэн сиигирдиллэр, ити эрэ кэнниттэн ыраастаныллар. Сүөһү аһылыгын тобоҕун, ноһуомун уонна тэлгэх буолбут матырыйаалын хомуйуллар уонна уматыллар. Дезинфекцияны карантин уһуллуон 7 хонук иннинэ оҥоһуллар. Доруобайга саарбаҕаланар үөр сүөһүнү кыраадыс-тарын мээрэйдэнэр. Нормальнай температуралаах сүө-һүлэргэ 15—20 мл дозанан (ынах сүөһү, сылгы уонна таба) сибирскэй язваны утары сыворотканан укуолла-нар, сибиинньэ 8—10 мл дозанан, ону кэлин СТИ эбэтэр ГНКИ кураанах вакциналарынан тирии анныгар вак-цинациялааһынынан доҕуһуоллаяар (саҥа төрүөҕү үс ыйыгар диэри прививкалыыр көҥүллэммэт). СТИ вакцинанан, эмтиир кыһалҕаттан эбэтэр сэрэ-тэр сыалтан, биир төгүллээн маинык дозанан туттул-лар: үстэн алта ыйыгар диэри саастаах ынах сүөгГүгэ, сылгыга, табаҕа 0,5 мл, сибиинньэҕэ — 0,3 мл, алтаттан 12 ыйдаахтарга эмиэ ити кэрискэнэн—0,75 мл, 0,7 мл, 0,75 мл уонна 0,75 мл. Биир саастарыттан үөһэ саастаах-

тарга эмиэ ити бэрээдэгинэн— 1,5 мл, 1,0 мл уонна 1,0 мл дозаларынан укуолланар. Ынах сүөһүгэ, сылгыга уонна табаҕа вакцинаны моойдорун үс гыммыттан ортотугар тирии анныгар, тыһы сибиинньэҕэ — хаппар куҥар (атыыр сибиинньэлэргэ илин атаҕын ис өттүгэр) вакцинанан прививка оҥоһул-лар. Вакцинацияттан сүөһү сүһүрэн ыалдьыан сөп. Бала-ры үөртэн арааран баран үөһэ ыйыллыбытын курдук эм-тэниллэр. Прививкаламмыт сүөһүнү эккэ өлөрүү вак-цинанан укуолламмытын кэннэ икки нэдиэлэ аастаҕына эрэ көҥүллэнэр. Вакцинацияттан ыалдьыбыт сүөһүлэр үүттэрин (хаһан үтүөрүөхтэригэр диэри) оргутан баран иһэргэ көҥүллэнэр, мантан атын сүөһүлэр үүттэрин, СТИ уонна ГНКИ вакцинанан прививкаламмыттарын кэннэ туох да хаарчаҕа суох аһылыкка туттуллар. Си-бирскэй язванан ыалдьа турар эбэтэр ыарыыга уорбала-нар сүөһүлэр үүттэрин дьон аһылыгар бэриллибэт, үүтү суох гыныллар. Карантиннаммыт пууҥҥа турар итилэр-тэн ураты сүөһүлэр үүттэрин аһылыкка оргутан эрэ ба-ран туһаныллар. Вакцинация кэнниттэн 10 хонон баран сүөһү орга-низмыгар иммунитет үөскүүр (сотууҥҥа ылларбат гы-на организм утарсар дьоҕурданар) уонна онтуката биир сыл устата салҕанан барар, онтон сыворотканан укуол-лааһынтан иммунитет 14 эрэ хонукка тиийэр. Маннык принцибинэн ГНКИ кура.анах вакцината туттуллар. Карантины тиһэх сүөһү өлбүтүн эбэтэр эмтэнэн үтүөрбүтүн кэннэ, вакцинацияттан ыалдьыыны болҕом-тоҕо ылан туран, 15 хонук ааспытын кэнниттэн уһулул-лар. Карантины устуох иннинэ түмүктээн кичэйэн дезин-фекцияланар.