|
ХАБАРҔАҺЫТ'''Хабарҕаһыт (КҮӨМЭЙДЬИТКүөмэйдьит) ЫАРЫЫыарыы''' - сылгы сыстыганнаах ыарыыта, таныыларын иһин салыҥнаах бүрүөлэрэ уонна сыҥаахтарын аннынааҕы былчархайдара сүһүрүүлэринэн доҕуһуолланан барар.
Хабарҕаһыт ыарыыны стрептококк диэн микроб кө-бүтэркөбүтэр, ити микроб тас эйгэҕэ тулуйумтуо: хаппыт ири-ҥэҕэириҥэҕэ 6 ый, окко, соломоҕо 18—22 хонукка, ууга 6—35, мууска 60—80 хонукка тыыннаах сылдьар.
== Ыарыы тарҕаныыта ==
Хабарҕаһыт ыарыынан үксүн ыччат сылгы — убаһа-ларыубаһалары ийэлэриттэн араарар кэмҥэ ыалдьааччылар. Ыарыыны көбүтээччи муҥутаан олохсуйар эйгэтинэн ыарыылаах сылгы бэйэтэ буолар. Ыарыылаах сылгы сөтөллөрүгэр, тыбыырарыгар былчархайдарын ириҥэ-лээхириҥэлээх искэ.ннэриттэнискэннэриттэн, ону тэҥэ таныыларыттан микробу таһааран ыһаллар. Сылгы ити ыарыыга айаҕынан эбэ-тэрэбэтэр салгын хоту сутуллар.
Ыарыы сылгы ыран-дьүдьэйэн, мелтөөнмөлтөөн бардаҕына өрө көбөн кэлээччи.
== Ыарыы клиническэй бэлиэлэрэ ==
Ыарыы кистэлэҥ кэмэ 3—4 күнтэн 15 хонукка диэри тиийэр. Ыарыы сытыытык, сороҕор сытыыны аннынан уонна аалларан, уһаан барар. Хабарҕаһыт ыарыы дьиҥ-нээхдьиҥнээх бэйэтин дьаалатынан барыытыгар сылгы темпера-турата 41° диэри үрдүүр, аанньа аһаабат, хараҕын өҥүр-гэстэрэөҥүргэстэрэ кытарар. Муннун иһинээҕи салыҥнаах бүрүөтэ сүһүрэн барар итиэннэ ириҥэлээх сыыҥ-сыраан сынньы-лыйарсынньылыйар.
Сылгы сыҥааҕын аннынааҕы былчархайдара, улаа-таллар, кытааталлар, итийэллэр, онон сылгы ыарыыла-нарыарыыланар. Онтон кэлин итилэр оннуларыгар түргэнник улаа-танулаатан иһэр искэн үескүүр, онтуката тиһэҕэр тиийэн тэстэр. Сиппит (астыйбыт) искэн тэһиннэҕинэ сылгы үтүөрбү-түнэн барар. Ыарыы уустугуран бардаҕына сылгы ис органнара, сүһүөхтэрэ, мэйиитэ сүһүрэн бараллар.
Ыалдьан өлбүт сылгыны эттээн-аһан көрүүгэ ыарыы буулаабыт былчархайдарыгар ириҥэлээх көрдүгэннэри көрүллэр. Мурун ис өртүн салыҥнаах бүрүөтз уонна ты-ҥа сүһүрбүттэрэ көстөллөр. ▼
▲Ыалдьан өлбүт сылгыны эттээн-аһан көрүүгэ ыарыы буулаабыт былчархайдарыгар ириҥэлээх көрдүгэннэри көрүллэр. Мурун ис өртүн салыҥнаах бүрүөтз уонна ты-ҥатыҥа сүһүрбүттэрэ көстөллөр.
== Ыарыы диагноһа ==
Хабарҕаһыт ыарыы клиническэй көстүүтүнэн, эпи-зоотологическайэпизоотологическай чахчыларынан (үксүгэр ыччат сылгы ыалдьарынан) уонна лаборатория аналиһьшан сылык-таансылыктаан диагноз туруоруллар.
Ыарыы диагноһын билээри лабораторияҕа тэстэ илик искэн иһинээҕитин ылан ыытыллар.
== Ыарыыны эмтээһин ==
Сылгы иокэнин тэһиллэр уонна аһаҕас бааһы эмтиир курдук эмтэниллэр, былчыҥар антибиотиктары: пени-циллинипенициллини, бициллин-3, онтон да атыттары укуоллаан бэ-риллэрбэриллэр. Оттон сульфаниламид, норсульфазол, сульфади-мезин эҥин курдук эмтэри сууккаҕа 6—10 г иһэрдиллэр. Сылгы тириитин анныгар ветбаклабораторияҕа оҥоһуллубут антивируһу 50—150 мл дозанан укуолланар.
Ыарыы уустугурдаҕына тымырга 150—200 мл 33%-наах испиир, 50—100 мл 30%-наах глюкоза, 2—3 г норсуль-фазолнорсульфазол, 25 мл люголь уонна 100 мл 0,85% -наах хлористай натрий суурадаһыннарын холботолоон бэриллэр.
== Ыарыыны утары охсуһар уонна сэрэтэр дьаһаллар ==
Хаһаайыстыбаҕа аан бастаан биирдиилээн сылгы хабарҕаһыт ыарыынан ыалдьар түбэлтэтигэр туох баар сылгыны барытын көрүллэр уонна температураларын мээрзйдэнэр.
Ыалдьыбыт уонна ыалдьыбыкка уорбаланар сылгы-лары араарыллар итиэннэ эмтэниллэр. Сылгы аһылыгын уонна көрүүтүн-харайыытын тупсарыллар. Сылгы турар тутууларын сарайдарын, хаһааларын ыраастаныллар уонна хлорнай испизскэнзн (4% активнай хлордаах),. 5%-наах креолин эмульсиятынан, 5%-наах аһыы натрий итии суурадаһыннарынан дезинфекцияланар.
Ыарыыны сэрэтэр сыалтан сылгылары аһатыы, кө-рүүкөрүү-харайыы усулуобуйатын тупсарыллар. Ордук ки-чэйэнкичэйэн саҥа төрөөбүт убаһаларга ийэлэриттэн араарыл-лыбыттарынараарыллыбыттарын уонна ол кэннинээҕи кэрдиис кэмнэргэ кы-һамньыныкыһамньыны ууруллар. Маннык бириэмэҕэ сылгыны күөх, намчы отунан, араскыламмыт бурдук туораҕынан, ми-неральнайминеральнай веществоларынан эбии аһатыллыахтаах.
== Ылыллыбыт сирэ ==
| 