Бикипиэдьийэ

Таба бүгүлэҕэ: Барыллар ыккардыларынааҕы ураты

Интерактивная навигация по истории
← Иннинээҕи уларытыыгаКэннинээҕи уларытыыга →
Ис хоһооно сотторолунна Ис хоһооно эбилиннэ
КөрөнБиики тиэкис
Көннөрүү туһунан суруллубатах
1 устуруока:
'''Таба бүгүлэҕэ''' - таба тириитин анныгар уонна муннун иһигэр үөскүүр бүгүлэхтэр биистэрин уустара.
Таба бүгүлэҕэ
Таба тириитин анныгар уонна муннун иһигэр үөскүүр бүгүлэхтэр биистэрин уустара Саха сиригэр табаны иитиини улаханнык харгыстыыллар. Бугүлэх бзс ыйын бүтүүтүгэр эбэтэр от ыйын маҥнайгы күнүттэн саҕалаан былыта, ардаҕа суох. куйаас күҥҥэ табаҕа саба түһэр.▼
Сайыҥҥы өртүгзр бүгүлэх элбэҕэр таба аанньа мэч-чийбэт, сынньаммат, ол түмүгэр ырар. Таба бүгүлэхтэн куотан сүүрэр буолан атахтарын үгүстүк бааһырдар, онтон сибээстээн үргүлдьү атахсыт (некробактериоз) ыарыыга ылларар. Кыһынын тирии анныгар сайдар ли-чинкалар ' (куйукта) дьөлүтэ тахсыбыт сирдэринэн ха-йаҕастар үөскүүллэр. ▼
 
▲ТабаБүгүлэх тириитин анныгар уонна муннун иһигэр үөскүүр бүгүлэхтэр биистэрин уустара Саха сиригэр табаны иитиини улаханнык харгыстыыллар. Бугүлэх бзсбэс ыйын бүтүүтүгэр эбэтэр от ыйын маҥнайгы күнүттэн саҕалаан былыта, ардаҕа суох. куйаас күҥҥэ табаҕа саба түһэр.
Тирии анныгар сайдар бүгүлэх — тойон ыҥырыаҕа маарынныыр, түөһэ уонна көхсө араҕастыҥы уонна бо-роҥнуҥу саһархай түүлээх — улахан сахсырҕа. Табаҕа түһээччи тыһы бүгүлэх буолар. Кини үксүгэр эккирэтэ сылдьан таба көхсүгэр, самыытыгар, арҕаһыгар сымыыт-тыыр. Биир тыһы сахСырҕа сайынын саҥа үүнэн эрэр таба түүтүгэр 400—700 сымыыты түһэриэн сөп. Таба түүтүгэр сыстыбыт сымыыттан 4—5 хонон баран үрүҥ личинкалар (куйукта) тахсан түү устун сыыллан, ти-риини курдаран, тирии анньшааҕы уонна былчыҥнар быыстарынааҕы субаҕа киирэллэр. Тирии өҥөр 3—4 ый буолан баран киирэллэр уонна тириини дьөлө хайаҕас-тыыллар. Холобур, Саха сирин усулуобуйатыгар ыччат таба тириитин бүгүлэх балаҕан ыйын бүтүүтүгэр, оттон улахан таба тириитин алтынньы ый ортотуттан тэһэл-лэр. Ол курдук тохсунньуга, олунньуга диэри личинка-лар таба көхсүгэр сыыйа мустан иһэллэр. Биир таба-көхсугэр биир тыһыынчаҕа тиийэ ахсааннаах личинка үөскүөн сөп.▼
▲Сайыҥҥы өртүгзрөртүгэр бүгүлэх элбэҕэр таба аанньа мэч-чийбэтмэччийбэт, сынньаммат, ол түмүгэр ырар. Таба бүгүлэхтэн куотан сүүрэр буолан атахтарын үгүстүк бааһырдар, онтон сибээстээн үргүлдьү атахсыт (некробактериоз) ыарыыга ылларар. Кыһынын тирии анныгар сайдар ли-чинкалар 'личинкалар (куйукта) дьөлүтэ тахсыбыт сирдэринэн ха-йаҕастархайаҕастар үөскүүллэр.
 
 
Сиппит личинка саас ыам ыйын бүтүүтүгэр, бэс ыйын маҥнайгы аҥарыгар сиргэ түһэн 3—5 см дириҥҥэ сир кырсыгар батары киирэр. Сир кырсыгар киирэн личинка тас хаҕа кытаатар, ол иһигэр куколка үөскүүр. Личинка куколкаҕа кубулуйуута 1—3 хонуктаҥ уонча суукка-ҕа диэри уһуон сөп. Куколка кууран эрэр торфалаах, лабыкталаах сиргэ үчүгэйдик сайдар. Инчэҕэй, бада-рааннаах сиргэ бытааннык улаатар, кумахтаах эбэтэр кытаанах таастаах сиргэ куколка үксүгэр кууран өлөн хаала-р. Куколка 19—114 хонук устата сиргэ сытан ула-хан бүгүлэххэ кубулуйар.▼
== Тирии анныгар сайдар бүгүлэх ==
▲Тирии анныгар сайдар бүгүлэх — тойонТойон ыҥырыаҕа маарынныыр, түөһэ уонна көхсө араҕастыҥы уонна бо-роҥнуҥубороҥнуҥу саһархай түүлээх — улахан сахсырҕа. Табаҕа түһээччи тыһы бүгүлэх буолар. Кини үксүгэр эккирэтэ сылдьан таба көхсүгэр, самыытыгар, арҕаһыгар сымыыт-тыырсымыыттыыр. Биир тыһы сахСырҕа сайынын саҥа үүнэн эрэр таба түүтүгэр 400—700 сымыыты түһэриэн сөп. Таба түүтүгэр сыстыбыт сымыыттан 4—5 хонон баран үрүҥ личинкалар (куйукта) тахсан түү устун сыыллан, ти-риинитириини курдаран, тирии анньшааҕы уонна былчыҥнар быыстарынааҕы субаҕа киирэллэр. Тирии өҥөр 3—4 ый буолан баран киирэллэр уонна тириини дьөлө хайаҕас-тыыллар. Холобур, Саха сирин усулуобуйатыгар ыччат таба тириитин бүгүлэх балаҕан ыйын бүтүүтүгэр, оттон улахан таба тириитин алтынньы ый ортотуттан тэһэл-лэртэһэллэр. Ол курдук тохсунньуга, олунньуга диэри личинка-ларличинкалар таба көхсүгэр сыыйа мустан иһэллэр. Биир таба-көхсугэр көхсүгэр биир тыһыынчаҕа тиийэ ахсааннаах личинка үөскүөн сөп.
 
▲Сиппит личинка саас ыам ыйын бүтүүтүгэр, бэс ыйын маҥнайгы аҥарыгар сиргэ түһэн 3—5 см дириҥҥэ сир кырсыгар батары киирэр. Сир кырсыгар киирэн личинка тас хаҕа кытаатар, ол иһигэр куколка үөскүүр. Личинка куколкаҕа кубулуйуута 1—3 хонуктаҥ уонча суукка-ҕа диэри уһуон сөп. Куколка кууран эрэр торфалаах, лабыкталаах сиргэ үчүгэйдик сайдар. Инчэҕэй, бада-рааннаахбадарааннаах сиргэ бытааннык улаатар, кумахтаах эбэтэр кытаанах таастаах сиргэ куколка үксүгэр кууран өлөн хаала-р. Куколка 19—114 хонук устата сиргэ сытан ула-ханулахан бүгүлэххэ кубулуйар.
 
== Мурун иһигэр үөскүүр бүгүлэх ==
 
Бүгүлэх иккис көрүҥүнэн мурун иһигэр үөскүүр бү-гүлэхбүгүлэх буолар. Ити бүгүлэх хара өҥнөөх, 12,1—13,8 мм усталаах, 6,7—8,9 мм туоралаах улахан сахсырҕа. Кини уратыта диэн үөскэтэр тыыннаах личинкаларын таба муннун иһигэр ыһар. Мурун биир тыһы бүгүлэҕэ 600 тыыннаах личинканы төрөтөр. Кыһын тымныы бириэмэ-ҕэбириэмэҕэ личинкалар мурун салыҥнаах бүрүөтүгэр бүгэи сы-тааччыларсытааччылар, саас салгын- сылыйдаҕына таба бэлэһин төр- . дүгэртөрдүгэр көһөллөр.
Сиппит үһүс стадияҕа сылдьар личинкалар саас хаар ууллуута ыам ыйын бүтүүтүгэр, бэс ыйын маҥнайгы аҥарыгар сиргэ түһэн куколкаҕа, онтон улахан көтө сыл-дьар бүгүлэххэ кубулуйаллар.
 
15 устуруока ⟶ 18:
 
 
Бүгүлэҕи утары охсуһуу хас даҕаны көрүҥнээх. Маҥ-найгытынанМаҥнайгытынан, уопсай сэрэтэр дьаһаллар буолаллар. Са-йыҥҥыСайыҥҥы ыйдарга метеооводканы учуокка ылыллыахтаах; салгьш температурата, туман, самыыр, тыал түһүүтэ, куйаас күннэр хаһан буолуохтаахтара эҥи,н, куйаас эбэтэр сөрүүн сайын буоларын эрдэттэн билэн, билгэ-лээн таба ыстаадаларын маршруттарын сыл аайы уларытан оҥоһуллуохтаах. Эрдэ куйаас күннэр турар тү-бэлтэлэригэртүбэлтэлэригэр зрдэттан оөрүүнсөрүүн сири— муора кытылын эбэтзр таас хайа- чыыстайдарын булар көдьүүстээх буо-лааччыбуолааччы. Оттон оөрүүн сайын, куйаас хойутаан түһэр түбэлтэтигар ыстаада маршрута бытааран биэриэх-тээх. Итини учуоттаабатахха, табалар атахсытынан ыалдьаллара уояна атын даҕаны ыарыыга ыллараллара үгүс буолааччы.
 
Иккиһинэн, табаны химическэй эминэн эмтээһин буо-ларбуолар. Сайын бүгүлэх уонна атын үөн-көйүүр табаларга саба түһэр кэмнэригэр ыстааданы химическэй препарат-тарпрепараттар ууга суурадаһыннарынан ыстарар улахан туһаяаах буолааччы. Онуоха аналлаах араас ыстарар аппараттар уонна змтэр элбэхтэр.▼
Ыстарар аппараттар «Север» уонна кыра габарит-таахгабариттаах мотуорга оҥоһуллубут механическай «Олень» диэҥ аппарат биһиги Сахабыт сирин усулуобуйатыгар табы-гастаахтар. Маны таһынан «Аллайыаха» совхоз механи-затордара оҥорбут вездеход кемөтүнэн ыстарар аппа-раттара олус көдьүүстээх.▼
 
ЭмтэртзнЭмтэртэн илдьэ сылдьарга табыгастааҕынан уонна көтө сылдьар үөнү-көйүүрү суһаллык өлөрөрүнэн ДДВФ уонна солохт.оох хлорофос ууга суурадаһына ордуктара биллэр. Онтон кумаары уонна күлүмэни үргүтэринэн оксамат диэн препарат ордук көдьүүстээх. ДДВФ уон-науонна солохтоох хлорофос 0,2%-наах итиэннэ оксамат 1— 3%-наах концентрациялара туттуллар. ДДВФ препара-ты ОП-7 диэн эмульгаторы кытта тэҥ кээмэйдэригэр бииргэ туттуох иннинэ холбууллар, ол кэнниттэн ууга суурайаллар. 1—2 тыһыынча табалаах ыстаадаҕа 100— 200 л эмп уу суурадаһына сөп буолар. Сайын устатыгар биир таба ыстаадатын 20—40 төгүл ыстарыахха сөп.▼
▲Иккиһинэн, табаны химическэй эминэн эмтээһин буо-лар. Сайын бүгүлэх уонна атын үөн-көйүүр табаларга саба түһэр кэмнэригэр ыстааданы химическэй препарат-тар ууга суурадаһыннарынан ыстарар улахан туһаяаах буолааччы. Онуоха аналлаах араас ыстарар аппараттар уонна змтэр элбэхтэр.
▲Ыстарар аппараттар «Север» уонна кыра габарит-таах мотуорга оҥоһуллубут механическай «Олень» диэҥ аппарат биһиги Сахабыт сирин усулуобуйатыгар табы-гастаахтар. Маны таһынан «Аллайыаха» совхоз механи-затордара оҥорбут вездеход кемөтүнэн ыстарар аппа-раттара олус көдьүүстээх.
▲Эмтэртзн илдьэ сылдьарга табыгастааҕынан уонна көтө сылдьар үөнү-көйүүрү суһаллык өлөрөрүнэн ДДВФ уонна солохт.оох хлорофос ууга суурадаһына ордуктара биллэр. Онтон кумаары уонна күлүмэни үргүтэринэн оксамат диэн препарат ордук көдьүүстээх. ДДВФ уон-на солохтоох хлорофос 0,2%-наах итиэннэ оксамат 1— 3%-наах концентрациялара туттуллар. ДДВФ препара-ты ОП-7 диэн эмульгаторы кытта тэҥ кээмэйдэригэр бииргэ туттуох иннинэ холбууллар, ол кэнниттэн ууга суурайаллар. 1—2 тыһыынча табалаах ыстаадаҕа 100— 200 л эмп уу суурадаһына сөп буолар. Сайын устатыгар биир таба ыстаадатын 20—40 төгүл ыстарыахха сөп.
 
== Куйуктаны эрдэтээҥи эмтээһин ==
 
Кэлин сылларга таба куйуктатын эрдэтээҥи эмтээ-һиҥҥээмтээһиҥҥэ, ол аата бугүлэх личинкаларын (куйукталарын) таба организмыгар көһө (миграциялыы) сырыттахта-рынасырыттахтарына өлөрөр ньымалар уонна препараттар элбэхтик үөрэтиллэн, туттуллар буоллулар.
Бэрэбиэркэлэммит препараттартан варбекс, тигу-вонтигувон, байтекс, фентион-50, этацид диэн препараттар маҥ-найгымаҥнайгы стадиялаах личинкалары 96—98 бырыһыанын өлөрөллөр.
 
Эмтээһин кэнниттэн сорох түбэлтэҕэ таба сүһүрүөн сөп. Ыалдьыбыт таба иһэ үллэр, сыраана тохтор, сыты-ганныырсытыганныыр, сыҥааҕын анна, иһэр. Оннук түбэлтэҕэ таба-нытабаны 1% атропинынан укуоллаан (1. мл 100 кг ыйааһыҥҥа) эмтииллэр.
 
== Ылыллыбыт сирэ ==
Төрдө — «https://sah.wikipedia.org/wiki/Таба_бүгүлэҕэ»