|
[[Чыҥыс Хаан]] 65 сааhыгар, аттан дэлби тµспµтµнтүспүтүн уйуммакка 1227 сылга бэс ыйын 12 кµнµгэркүнүгэр, тангуттар судаарыстыбалара Си Ся утары поход кэмигэр анараа дойдуга аттаммыта. Бэйэтин тиhэх этиитинэн, кини уІуо±ауҤуоҕа Хэнтий хайатыгар а±алылланаҕалыллан, тіріібµттөрөөбүт-µіскээбитүөскээбит Бурхан-Халдун хайатын тэллэ±эртэллэҕэр кімµллµбµткөмүллүбүт. Эдэр сылдьан манна кини элбэхтэ баай аймахтарыттан тайджиуттартан уонна меркиттартан быыhанан элбэхтэ саспыт, куоппут сирэ.
XVII µйэ±эүйэҕэ Тибет уонна Монголия ламаистара Чингисхан кімµллµбµткөмүллүбүт сиринэн Ордоска баар Ихи-Эджен-Хоро (Хоро ыраахтаа±ытаыраахтааҕыта диэн) диэн сири биллэрбиттэр. Нуучча айанньыта Потанин манна Чингисхан ытык уІуо±унуӨуоҕун кірдµмкөрдүм диэн суруйбута, бу сири кілµінэттэнкөлүөнэттэн кілµінэ±экөлүөнэҕэ ураанхай бииhин гвардеецтара харабыллыыллара µhµүhү. Сылга биир кµІІэкүҥҥэ ытык сылгыны сиэртибэлииллэрэ µhµүhү, онтон былыр дьону кытта сиэртибэлииллэр эбит. 1939 сыллаахха, Чан Кайши уураа±ынануурааҕынан, японецтартан кµрэтэнкүрэтэн бу ытык маллары Тибекка биир манастыырга кіhірбµттэркөhөрбүттэр. Онтон кэлин Ордоска тінµннэрбиттэртөнүннэрбиттэр. Кытайдар этиилэринэн іссіөссө 1950 сыллаахха Чингисхан уІуо±ауҥуоҕа Цинхай провинция±апровинцияҕа булуллан, мавзолей тутуллубут µhµүhү. Ол эрээри доктор этэринэн, бу Чингисхан уІуо±ауҥуоҕа буолуон сатаммат. Кытай бэйэтин инник Чингисханы арбаан, Улуу Кытай норуотун киhитэ этэ дии сатыыр.
Марко Поло суруйбутунан, Чингисхан кімµллµбµткөмүллүбүт сирэ Алтай буолар эбит. Улуу ханнары онно кімікөмө илдьэ иhэн, суолларыгар кірсµбµткөрсүбүт дьоннорун барытын анараа дойдуга тойоІІотойоҥҥо сулууспалыы бар диэн ілірінөлөрөн иhэллэр эбит. Эмиэ бу µйэ±эүйэҕэ киирэн баран, Пекинтан Чингисхан кімµллµбµткөмүллүбүт сирин буллубут диэн иhитиннэрии баар буола сылдьыбыта. Синьцзянь провинциятыгар (Уйгурия) монгол-китай кыраныыссатын икки ардыгар, Алтай хайатын тэллэ±эртэллэҕэр кіhµннэкөhүннэ диэн буолбута. Кытай ученайдара Чингисхан уІуо±ауҥуоҕа бу сир диэки сытар буолуон сіпсөп диэн ыйаллар. Кырдьык кини армията бу сирдэринэн сµгµнсүгүн кыаттарбатах меркиттары эккирэтэн элбэхтэ айаннаабыта. Чингисхан туохтан ілбµтµнөлбүтүн туhунан хас эмэ версия баар. Дьиикэй аттары кµрэтэкүрэтэ сылдьан, ата эмискэ туохтан эрэ соhуйан туора ыстаммытыгар, бырахтаран онтон мілтіінмөлтөөн Орто дойдуттан арахсыбыт. Марко Поло суруйарынан, охтон бааhыран ілбµтөлбүт, монгол номо±унанномоҕунан уола Джучи кистэлэІкистэлэҥ ілірµіхсµттэриөлөрүөхсүттэри ыыппыт буолуон сіпсөп. Плано Карпини суруйарынан µіhээүөhээ халлаантан ча±ыл±анчаҕылҕан тµhэнтүhэн Улуу сирдьити илдьэ барбыт. Онтон монгол номо±унанномоҕунан, тангут ханшата, кырасаабысса КµрбэлдьинКүрбэлдьин-хотун тµµнтүүн тииhинэн хабар±атынхабарҕатын быhа ытыран бааhырдыбыт, онтон хаана баран ілбµтөлбүт. Оннук тангут кыыhа имири кыргыллыбыт норуотун иhин ситиспит. ▼
▲Марко Поло суруйбутунан, Чингисхан кімµллµбµт сирэ Алтай буолар эбит. Улуу ханнары онно кімі илдьэ иhэн, суолларыгар кірсµбµт дьоннорун барытын анараа дойдуга тойоІІо сулууспалыы бар диэн ілірін иhэллэр эбит. Эмиэ бу µйэ±э киирэн баран, Пекинтан Чингисхан кімµллµбµт сирин буллубут диэн иhитиннэрии баар буола сылдьыбыта. Синьцзянь провинциятыгар (Уйгурия) монгол-китай кыраныыссатын икки ардыгар, Алтай хайатын тэллэ±эр кіhµннэ диэн буолбута. Кытай ученайдара Чингисхан уІуо±а бу сир диэки сытар буолуон сіп диэн ыйаллар. Кырдьык кини армията бу сирдэринэн сµгµн кыаттарбатах меркиттары эккирэтэн элбэхтэ айаннаабыта. Чингисхан туохтан ілбµтµн туhунан хас эмэ версия баар. Дьиикэй аттары кµрэтэ сылдьан, ата эмискэ туохтан эрэ соhуйан туора ыстаммытыгар, бырахтаран онтон мілтіін Орто дойдуттан арахсыбыт. Марко Поло суруйарынан, охтон бааhыран ілбµт, монгол номо±унан уола Джучи кистэлэІ ілірµіхсµттэри ыыппыт буолуон сіп. Плано Карпини суруйарынан µіhээ халлаантан ча±ыл±ан тµhэн Улуу сирдьити илдьэ барбыт. Онтон монгол номо±унан, тангут ханшата, кырасаабысса Кµрбэлдьин-хотун тµµн тииhинэн хабар±атын быhа ытыран бааhырдыбыт, онтон хаана баран ілбµт. Оннук тангут кыыhа имири кыргыллыбыт норуотун иhин ситиспит.
[[Category:Сахалар историялара|Ч]]
| 