Батас: Барыллар ыккардыларынааҕы ураты

Ис хоһооно сотторолунна Ис хоһооно эбилиннэ
Көннөрүү туһунан суруллубатах
1 устуруока:
'''Батас''' — охсор, анньар [[бии (сэп-сэбиргэл)|биилээх]] сэрии сэбэ.
 
Биитин тимирэ 50-70 см уһуннаах, тууратын (мас тутаахха угуллар тимирэ) уһуна 25-30 [[см]], мас тутааҕын уһуна 1.5 м.
 
Батас [[батыйа|батыйаттан]] сүрүн уратылара:
1. Өскөтүн батыйа биитэ [[быһах]] курдук биир кэм мүлүрүччү, төгүрүччү барар эбит буоллаҕына, батас биитэ ортотуттан саҕалаан эмискэ синньээн кэлэр.
2. Батас [[үөс (сэп-сэбиргэл)|үөһэ]] [[өнчөх|өнчөҕүн]] таһынан, бэрт үөһэнэн, уһун синньи-гэстик хаһыллыбыт буолар. Оттон батыйа үөһэ быһах үөһүн курдук тимирин орто-тугар сылдьар;
3. батас кээмэйэ батыйаттан лаппа улахан;
4. батас биитэ батыйаттан синньигэс буолар.
 
Дьиктитэ диэн баар: батас, батыйа, [[котокоон]] курдук уһун мас уктаах сэрии сэптэрэ түүр-монгуол омуктарга хайа-ларыгархайаларыгар да суох эбит. Ол оннугар, эбээннэргэ[[эбээннэр]]гэ, дьоппуоннарга[[дьоппуоннар]]га, хотугу кытайдарга[[кытайдар]]га уонна маньчжурдарга[[маньчжурдар]]га манна маарынныыр сэрии сэптэрэ бааллар. Дьоппуоннарга баар «нагината» диэн сатыы сэрииһит сэбэ үкчү биһиги батаспыт кур-дуккурдук оҥоһуулаах, уһунун кээмэйэ кытары биир.
 
Батас, батыйа үөскээбит тылын олохторо биир буолуон сөп: «бат» (былыргы [[түүр тыла]]) - умус, дириҥээ. Бу тыл олоҕуттан өссө маннык өйдөбүллээх тыллар тахсаллар: «батары оҕус», «батары киир», «батыс», «ба-тарыбатары ас». «Батыйа» диэн тылы «батас» кыччатыллыбыт өйдөбүлүн быһыытынан сыаналыахха сөп. Холобур: [[күөс]][[көһүйэ]], [[кытах]][[кытыйа]], сабыы — [[саппыйа]], о.д.а.
 
Батас да, батыйа да үөһэттэн курбуулуу оҕустахха булду (өстөөҕү) төһө кыалларынан улаханнык эмсэҕэлиир, дириҥник
киирэр оҥоһуулаахтар. Холобур, саха быһаҕын үөһэ суох өттө токур буолар эбит буоллаҕына, сэрии сэбин ити иэдэһэ көнө буолар. Маны таһынан, үөстэрэ чэгиэн эккэ салгыны, кири киллэрэн сүһүрдэр аналлаахтар.
 
Батас, батыйа мас уктарын төбөтүгэр киһи илиитэ халтарыйанмүччүхалтарыйан мүччү туппатын курдук саллаҕардаах буолар. Мас угу үрдүнэн [[туос|туоһунан]] эбэтэр [[тирии|тириинэн]] бобо баайаллар. Тимирдэрин туурата мас укка кыбыта анньыллан баран тэлии [[Быа-туһах|быанан]] хам бааллар.
 
== Өссө маны көр ==