Күн Дьирибинэ: Барыллар ыккардыларынааҕы ураты
Ис хоһооно сотторолунна Ис хоһооно эбилиннэ
Көннөрүү туһунан суруллубатах |
|||
1 устуруока:
[[Ойуу:КюнДьирибинэ.jpg|200px|thumb|
'''Күн Дьирибинэ''' (Степан Афанасьевич Саввин) (24.12.
== Олоҕун олуктара ==
* 1903 сыллаахха ахсынньы 24 күнүгэр Боотуруускай (билигин Чурапчы) улууһугар [[Болтоҥо|Болтоҥоҕо]] төрөөбүт. С. А. Саввин оҕо сааһыттан сытыы-хотуу, булугас өйдөөх, үлэни-хамнаһы кыайымтыа киһи буола улааппыта.
* Чурапчы түөрт кылаастаах оскуолатын бүтэрбитэ.
* 1919—1920 сыллардаахха {{comment|Волревком|Волостной революционный комитет}}ҥа үлэлээбитэ.
* 1923 сыллаахха Амматааҕы кыргыһыыга кыттыбыта.
* 1924—1929 сс. — Дьокуускайдааҕы педтехникуму бүтэрэн баран {{comment|ГПУ НКВД|Государственное политическое управление при НКВД РСФСР}} органнарыгар үлэлээбит.
* Суруйар үлэтин 1925 с. үгэһит, сатирик уонна фельетонист быһыытынан саҕалаабыт. Бэйэтин учууталынан Демьян Беднай суруйааччыны ааттыыр эбит.
* 1930 с. — "Тураах тойуга, сахсырҕа саҥата" хомуурунньуга тахсыбыт.
* 1933 сыллаахха Москубаҕа КУТВ (Коммунистический университет трудящихся Востока) үөрэнэн бүтэрбит. Ол кэннэ [[Кыым (хаһыат)|"Кыым" хаһыат]] эрэдээктэринэн үлэлээбит.
* 1935 с. "Ох тыл" диэн ааттанан саха сатиратын бастакы хомуурунньуга тахсыбыт, онно [[Ойуунускай Платон Алексеевич|П. Ойуунускай]], [[Эллэй (суруйааччы)|Эллэй]], [[Суорун Омоллоон]], [[Чиряев Валерий Георгиевич|В. Чиряев]], [[Чаҕылҕан (суруйааччы)|Чаҕылҕан]] уонна Күн Дьирибинэ айымньылара киирбиттэр (24 ааттан 10 араас псевдонимнарынан киниэнэ эбит).
* 1938 с. репрессияҕа түбэспит.
* 1939 сылтан [[Саха сиринээҕи кинигэ кыһата|Саха Сиринээҕи кинигэ кыһатыгар]] тылбаасчытынан уонна эрэдээктэринэн үлэлээбитэ.
* 1942—1945 сылларга танковай-десантнай ротаҕа сулууспалаабыта, Сталинград кыргыһыытыгар кыттыбыта. Сэриилэһэ сырыттаҕына 1944 сыллаахха [[ССРС Суруйааччыларын сойууһа|ССРС Суруйааччыларын сойууһугар]] ылбыттара.
* Сэрииттэн этэҥҥэ эргиллэн кэлэн [[Хотугу сулус (сурунаал)|«Хотугу сулус»]] сурунаалга үлэлээбитэ<ref>Күн Дьирибинэ. Рафаэль Баҕатаайыскай. «Алгыс курдук саныыбын», Дь.: «Бичик», 2003, 170—178 с.</ref>.
* 1970 сыллаахха муус устар 22 күнүгэр өлбүт.
Эрилик Эристиин "Маарыкчаан ыччаттара" айымньытыгар Сеня Оноев прототибынан буолбута<ref>http://www.nlib.sakha.ru/resoures/data/bibl_assist/Calendar/2003/12_24.shtml 100 лет со дня рождения С. А. Саввина-Кун Дьирибинэ,
поэта, переводчика</ref>. <br />
Тылбаасчыт быһыытынан саха тылыгар М. Горькай "Мать", К. Тренев "Любовь Яровая", П. Ершов "Конек-горбунок", П. Вершигора "Люди с чистой совестью" , В. Ажаев "Далеко от Москвы", Г. Николаева "Жатва" уо. д. а. айымньылары тылбаастаабыта.<br />
«Ленин», «Албан аат», «Бочуот Бэлиэтэ» уордьаннарынан, мэтээллэринэн уонна Бочуоттаах Грамоталарынан наҕараадаламмыта.
== Аймахтара ==
▲Чурапчы түөрт кылаастаах оскуолатын бүтрбитэ, онтон 1919-1920 сыллардаахха волревкомҥа үлэлээбитэ. Ол кэнниттэн [[Дьокуускайдааҕы педагогика техникума|Дьокуускайдааҕы педтехникумҥа]] киирэн үөрэнэн испитэ. Ол саҕана гражданскай сэрии күөдьүйэн, ЧОН (части особого назначения) этэрээтигэр байыас буолан 1922 сыллаахха Тулаҕы Киллэмҥэ сэриигэ, онтон 1923 сыллаахха Амматааҕы кыргыһыыга кыттыбыта.
* Аҕата Афанасий Андреевич туохха барытыгар дьоҕурдаах, мындыр өйдөөх, сэргэх киһи эбитэ үһү. Суруксут бэрдэ эбит. Чурапчыга көскө кэлбит политсыылынайдары сылларын ыйан, хайдах олорбуттарын сэттэ кэрдиис кэмҥэ арааран оҥорбута билигин научнай суолталанна<ref name="sakhasire" />. Кини дьулуһан туран, уолаттара үөрэхтээх дьон буолалларыгар кыһаллыбыт. Сирдэригэр-уоттарыгар Саввиннар Чочоолоптор диэнинэн биллэллэрэ.
* Аҕатын убайа [[Саввин Андрей Андреевич|Андрей Андреевич Саввин]] (1896—1951) — краевед, этнограф, фольклорист.
* Быраата [[Саввин Виктор Афанасьевич|Виктор Афанасьевич Саввин]] — РФ үтүөлээх, Саха АССР народнай артыыһа<ref name="sakhasire">http://sakhasire.ykt.ru/halyn/xal.php?itemid=10185&catid=7%20title= «Улуу Ойуунускай алгыһынан» — «Саха Сирэ», 06.12.2011</ref>.
* Кинилэр соҕотох балтыларын Мария (Аайа) кэргэнэ Гаврил Иванович Макаров — [[Дьуон Дьаҥылы]] эмиэ биллиилээх суруйааччы<ref name="sakhasire" />.
== Айымньылара ==
* «Тураахтаах күүдээх»
* «Тастыҥ лааппы „талбыт табаара“»
* «Көбүөхтүүрүн аанньа күөх киһиргэс»
* «Уустарга»
* «Бэркэ таптыыр биэбэккэбэр, биэстэ эстэр бинтиэпкэбэр»
<br />
Күн Дьирибинэ тылын-өһүн хомоҕойун, сытыытын [[Ойуунускай Платон Алексеевич|Платон Алексеевич Ойуунускай]] үрдүктүк сыаналаабыта уонна кини туһунан маннык суруйбута:
{{Цитата|<poem>''Куһаҕаны кутуурга''
''Кутаа уот тыллаах,''
''Албыны аччатарга''
''Апчырҕан айахтаах,''
''Тыытар ытыс,''
''Тыытылба тыҥырах,''
''Күлүүк уол —''
''Эн буолаа инигин!'''</poem>}}
== Ырыа буолбут айымньыта ==
Норуот ырыата буолбут [[Марк Жирков]] муусукатыгар
▲Норуот ырыата буолбут [[Марк Жирков]] муусукатыгар "БИНТИЭПКЭБЭР" диэн ыраалаах. Онно маннык тыллар бааллар:
<poem>«Биэрэ кыыска иирээхтээн,
Миигин умнуоҥ, мэниктээмэ,
21 устуруока ⟶ 57:
Бэркэ таптыыр биэбэкэм,
Биэстэ эстэр бинтиэпкэм!</poem>
== Суруйар ааттара ==
* Хабарыттар Халлааныскай.
* Дьайаам.
* Халарык.
* Куорат уола.
* Күн Дьирибинэ — ордук биллибит аата.
== Быһаарыылар ==
{{быһаарыылар}}
== Кини туһунан ==
* Баҕатаайыскай Р. Күлүүк уол Күн Дьирибинэ / / «Саха сирэ». — 1994. — Тохсунньу 6 к.
* Стручков Е. Күн сирин көмүскэлигэр: [Буойун-суруйааччылар тустарынан] / / «Киин куорат». — 2001. — Ыам ыйын 5 к.
* Тимофеев С. Убайым Күн Дьирибинэ: (Оҥорон көрүүтэ суох ойом-сойом ахтыы) / / «Сахаада». — 1994. — Бэс ыйын 28 к.
* Тумат С. Кинилэргэ сүгүрүйэбит: Аҕа дойду көмүскэлигэр кыттыбыт суруйааччылар / / «Чолбон». — 2000. — N 5. — С. 31—34.
* Степан Саввин-Кюн Дьирибинэ / / Писатели Земли Олонхо: Биобиблиогр. справ. — Якутск, 2000. — С. 331—332. — Библиогр.: 9 назв.
* С. А. Саввин-Кюн Дьирибинэ: (90 лет со дня рождения) / / Якутия—1993: Календарь знаменат. и памят. дат. — Якутск, 1993. — С. 64—65. — Библиогр.: 9 назв.
* Баснописец Кюн Дьирибинэ: (К 60-летию со дня рождения) / / Календарь знаменательных и памятных дат Якутской на 1963 год. — Якутск, 1963. — С. 84—86. — Библиогр.: 9 назв.
== Өссө маны көр ==
[[Саввин Виктор Афанасьевич]]
== Ылыллыбыт сирэ ==
* [http://www.nlib.sakha.ru/Resoures/Data/Bibl_Assist/Calendar/2003/12_24.shtml С. П. Ойунская ыстатыйата]
* [http://www.kyym.ru/?p=print&id=885 Ураты куттаах артыыс этэ]
[[Категория:Дьоннор алпабыытынан]]
[[Категория:Саха суруйааччылара]]▼
[[Категория:1903 сыллаахха төрөөбүттэр]]
[[Категория:Ахсынньы 24 күнүгэр төрөөбүттэр]]
[[Категория:Чурапчыга төрөөбүттэр]]
[[Категория:1970 сыллаахха өлбүттэр]]
[[Категория:Муус устар 22 күнүгэр өлбүттэр]]
▲[[Категория:Саха суруйааччылара]]
[[Категория:Саха Сиригэр Гражданскай сэрии кыттыылаахтара]]
[[Категория:Аҕа дойду Улуу сэриитин кыттыылаахтара]]
[[Категория:Саха биллиилээх дьоно]]
{{Template:Саха суруйааччылара}}
| |||