Зверев Сергей Афанасьевич: Барыллар ыккардыларынааҕы ураты

Ис хоһооно сотторолунна Ис хоһооно эбилиннэ
Ардах18 (ырытыы | суруйуу)
к эбии категорияларга сигэннэ
Ардах18 (ырытыы | суруйуу)
[хаартыска угулунна, эбии
1 устуруока:
[[Ойуу:ЗверевЗверев_Сергей_Афанасьевич_-_Кыыл_Уола.jpg|150px|thumb|right|Зверев Сергей Афанасьевич — Кыыл Уола]]
'''Сергей Афанасьевич Зверев — Кыыл Уола''' ([[1900]]—[[1973]]) — олоҥхоһут, РФ культураҕа үтүөлээх үлэһитэ, Саха Республикатын искусствоҕа үтүөлээх диэйэтэлэ, 1939 с. СССР суруйааччыларын сойууһун чилиэнэ.
 
'''Сергей Афанасьевич Зверев — Кыыл Уола''' (06.07.1900—07.03.1973) — олоҥхоһут, ССРС суруйааччыларын Сойууһун чилиэнэ (1939).
[[1900]] сыл эргэ истиилинэн бэс ыйын 26 күнүгэр, саҥанан [[от ыйын 6]] [[Сунтаар улууһа|Сунтаар улууһугар]] төрөөбүт. Хамначчыттабыт, [[Бодойбо]] бириискэлэригэр оробуочайдаабыт, [[Кэмпэндээйи]] тууһун собуотугар болуотунньуктаабыт. Кэлин колхуос бэрэстээтэлэ, Ньурбатааҕы тыйаатыр артыыһа буола сылдьыбыт.
 
== Олоҕун олуктара ==
Норуот үҥкүүтүн маастарынан эмиэ биллэр: Оһуор үҥкүүтэ.
[[1900]] сыл эргэ истиилинэн бэс ыйын 25 күнүгэр, саҥанан [[от ыйын 6]] күнүгэр Бүлүү уокуругун [[Сунтаар улууһа|Сунтаар улууһугар]] [[Түбэ (Сунтаар)|Түбэ]] нэһилиэккэ төрөөбүт<ref name="ilin">[http://ilin-yakutsk.narod.ru/2000-2/65.htm Исторический, культурологический журнал «Илин», № 2(21) — 2000:Его называли «Посланник небес»…]</ref>.
Оҕо эрдэҕиттэн норуот уус-уран айымньытыгар уһуйуллан, сүгүрүйэн улааппыта. Айылҕаттан бэриллибит дьоҕура сайдарыгар остуоруйаһыт Дьаакып Ырдьан улахан сабыдыаллаах эбит.
Хамначчыттабыт, [[Бодойбо]] бириискэлэригэр оробуочайдаабыт, [[Кэмпэндээйи]] тууһун собуотугар болуотунньуктаабыт. Кэлин колхуос бэрэссэдээтэлэ, Ньурбатааҕы тыйаатыр артыыһа буола сылдьыбыт.
 
== Дьиэ кэргэнэ, аймахтара ==
* Антон Дьапта — эһэтэ, аатырбыт олоҥхоһут<ref name="ilin"></ref>.
* Афанасий Антонов — аҕата, Бүлүү уокуругар биллибит олоҥхоһут, мас ууһа, көмүс ууһа<ref name="ilin"></ref>.
* Хара Мотуруона — ийэтэ, остуоруйа кэпсиирин, олоҥхолуурун сөбүлүүр эбит<ref name="ilin"></ref>.
Үстэ<ref name="ilin"></ref> кэргэннэнэ сылдьыбыт (бастакы кэргэнэ төрүү сытан өлбүт), 14 о5оломмут.
* Анастасия Потаповна — иккис кэргэнэ.
* Федорова-Зверева Федора Ивановна — үһүс кэргэнэ<ref name="ilin"></ref>.
Үһүс кэргэниттэн оҕолоругар өбүгэлэрин аатын биэрбит: Сиэнэкэ, Төгүл, Күөгэйээни, Туйаарыма<ref name="ilin"></ref>.
* Зверев Дмитрий Сергеевич (11.06.1939—08.09.2012) — уола, Саха Өрөспүүбүлүкэтин үтүөлээх үлэһитэ, Саха Өрөспүүбүлүкэтин суруйааччыларын Сойууһун чилиэнэ, прозаик-публицист.
 
== Айымньылара ==
 
== Айар үлэтэ ==
* «Улуу Москуба туһунан тойук».
[[Ойуу:Зверев.jpg|150px|thumb|right|Зверев Сергей Афанасьевич — Кыыл Уола]]
* «Мэҥэлэр болуоттара».
«Мин сүрэҕим» диэн тэттик айымньытыгар олус бэргэнник бэйэтин ырыаhыт, тойуксут быhыытынан аналын уобарастаан эппитэ<ref>[http://www.nlib.sakha.ru/Resoures/Data/Bibl_Assist/Zverev/zverev1.html Национальная библиотека Республики Саха (Якутия):Илларионов В. В.:Сергей Зверев айар үлэтин олуктара]</ref>:
{{Цитата|<poem>''Суой, доҕоттоор,''
''Сэбирдэх күндү күөмэйдээҕэ.''
''Олохпут уйгулаах үүнүүтүн''
''Оччугуй ырыаhыта кимий диэтэргит, —''
''Ол мин сүрэҕим этэ.''
''Кини —''
''Кэрэ кэмҥэ үөрэн,''
''Кэлэр кэскилгэ көҕүйэн,''
''Көҥдөй агдам иhиттэн''
''Күөгү көмүс күөмэйбинэн''
''Көтөн-дайан тахсан,''
''Чыычаах буолан тырыбынаата,''
''Ымыы буолан ыллаабыта,''
''Улуу Ленин партиятын уруйдаабыта,''
''Ийэ сири,''
''Иллээх сэбиэскэй кэргэни эҕэрдэлээбитэ,''
''Алгыстаах олоҕу,''
'' Аан дойду кэскилин айхаллаабыта.''</poem>}}
===== Норуот үҥкүүтүн маастара =====
Сергей Зверев саха үҥкүүтүн культуратын төрүттээччитэ, саха былыргы умнуллан эрэр ритуальнай үҥкүүлэрин yйэтиппит ураты үтүөлээх. 30-н тахса, саха норуотун үҥкүүтүгэр үтүө холобур буолбут, үҥкүүнү айбыт: «Алгыс», «Ситим», «Сэлбэрээскэ», «Хотой», «Кымыс үрдэ» о. д. а.
Итини тэҥэ ССРС норуоттарын үҥкүүлэрин туруорбута.<br />
Биир бастыҥ үҥкүүтэ — «Оһуордар».<br />
Зверев үҥкүүлэрэ норуот культуратыгар олоҕуран айыллыбыттара. Саха үҥкүүтүгэр «таҥалай үктээн хаамыы», «үөһээ айыыларга сүгүрүйүү», «туос иhит ойуута», «дэйбиирдээх хаамыы», «күөттэhии», «быа быластааhын», «балталаhыы», «уруйдааhын», «тобук холбоон ойуу» курдук сэдэх хамсаныылары, «сүгүрүйүү» араас көрүҥнэрин айан саха норуотун культуратыгар хаалларбыта<ref name="ilin"></ref>.
===== Россия улахан сценаларыгар кыттыыта =====
* Государственнай академическай Улахан театр (1947)
* VI Бүтүн Аан дойдутааҕы эдэр ыччат уонна студеннар фестивальларын культурнай программата (Москва, 1957)
* Саха АССР культуратын уонна искусствотын Күннэрэ (Москва, 1957, 1965)
* «Сияние Севера», улахан театрализованнай көрдөрүү (Москва, 1960)
* Түмсүү Кремлевскай Дыбарыаһа (Москва, 1965)
 
== Айымньылара ==
===== Олоҥхолоро =====
* «Куллустай Бэргэн»
* «Кулун кугас аттаах Куллустай Бэргэн»
===== Поэмалара =====
* «Оргуhуохтаах кыыс»
* «Айхал эйиэхэ, аар тайҕа!»
* «Уот Кудулу»
* «Мин сүрэҕим»
* «Улуу Москуба туhунан тойук»
* «Суоһалдьыйа Толбонноох»
===== Тойуктара =====
* «Улуу Москуба туһунан тойук»
* Бэлиэлээх тиһик бэлиэтэ
«Хара саһыл», трагедия
* «Мэҥэлэр болуоттара»
* «Барааччы ырыата»
* «Аҕа алгыһа»
* «Эбэ алгыhа»
* «Кыайыахпыт»
* «Уотунан тыыммыт уоттан умсуо»
===== Опера-балет =====
«Суоһалдьыйа Толбонноох» (1959)
 
== Библиография ==
== Кинигэ буолан тахсыбыт айымньылара ==
* Мин сүрэҕим. — Дьокуускай кн. Изд-та, 1953. — 60 с.
 
* «Айхал эйиэхэ, аар тайҕа» \ С. А. Зверев, Г. М. Васильев. — Дьокуускай: Кинигэ изд-та, 1958. — 48 с.
Мин сүрэҕим. — Дь.:Кинигэ изд-та,1953.
* Икки үйэ. — Дьокуускай кинигэ изд-та, 1964. — 103 с.
 
* Аман өс. — Дьокуускай: кинигэ изд-та, 1971. — 294 с.
Айхал эйиэхэ, аар тайҕа/С.А. Зверев, Г.М. Васильев. — Дь.:Кинигэ изд-та,1958.
* Күрүлэс күргүөм күннэргэ; Культура дьиэлэригэр, фольклорнай коллективтарга көмө \ Хомуйда В. В. Илларионов, Л. Ф. Рожина. — Бэрдьигэстээх. 1992. — 39 с.
* Улуу Москуба туһунан тойук; поэма \ Хомуйан онордо Д. С. Зверев. Художник Н.Игнатьев. — Дьокуускай, 1999. — 74 с.
== Аатын үйэтитии ==
* Сунтаар сэлиэнньэтин уулуссатыгар Сергей Зверев аата иҥэриллибит<ref>Сунтаар нэһилиэгин салалтатын 1998 сыл алтынньы 5 күнүнээҕи 164 №-дээх «Уулусса аатын уларытыы туһунан» Дьаһайыыта // Сунтаар сулуhа. — 1998. — Алтынньы 20 к.»</ref> (1998)
 
== Наҕараадалара уонна ытык ааттара ==
Икки үйэ. — Дь.: Кинигэ изд-та, 1964.
* РСФСР культуратын үтүөлээх үлэһитэ<ref>Указ Президиума Верховного Совета РСФСР // Соц. Якутия. — 1968. — 1 мая</ref>
* Саха АССР искусствотын үтүөлээх диэйэтэлэ<ref>Указ Президиума Верховного Совета Якутской АССР // Соц. Якутия. — 1951. — 29 дек.</ref>
* «Үлэ Кыһыл Знамята» уордьан<ref>Указ Президиума Верховного Совета СССР // Соц. Якутия. — 1971. — 2 сент.</ref>
 
== Быһаарыылар ==
Аман өс. — Дь.:Кинигэ изд-та, 1971.
{{быһаарыылар}}
 
== Кини туһунан ==
Күрүлэс күргүөм күннэргэ/ Хомуйда [[Илларионов Василий Васильевич|В.В. Илларионов]], Л.Ф. Рожина. — Бэрдьигэстээх,1992.
* Айыылартан айдарыылаах: С. А. Зверев Кыыл Уолун туһунан ахтыылар\Хомуйан оҥордо В. В. Илларионов. — Дьокуускай: Бичик, 2000 — 188 с.
* Бугаев Н. И. Зверев Д. С. К вопросу о национальной специфике якутского поэтического творчества: На примере произведений С. А. Зверева-Кыыл Уола \инст. гуманитарных исследований РС(Я). — Якутск. 1999. — 33 с.
 
== Сигэлэр ==
Улуу Москуба туһунан тойук: поэма/ Хомуйан оҥордо Д.С. Зверев. — Дь.,1999.
* [http://www.nlib.sakha.ru/Resoures/Data/Bibl_Assist/Zverev/index.htmll Национальная библиотека Республики Саха (Якутия):С. А. Зверев — Кыыл Уола]
* [http://www.nlib.sakha.ru/Resoures/Data/Bibl_Assist/Zverev/zverev1.html Национальная библиотека Республики Саха (Якутия):Илларионов В. В.:Сергей Зверев айар үлэтин олуктара]
* [http://www.nlib.sakha.ru/Resoures/Data/Bibl_Assist/Zverev/zverev2.html Национальная библиотека Республики Саха (Якутия):Сергей Афанасьевич Зверев — Кыыл Уола]
* [http://www.nlib.sakha.ru/Resoures/Data/Bibl_Assist/Zverev/zverev5.html Национальная библиотека Республики Саха (Якутия):С. А. Зверев — Кыыл Уола:Ыйаахтар уонна уураахтар]
* [http://www.sakhalit.com/taxonomy/term/55,27 Якутский государственный литературный Музей имени П. А. Ойунского:Зверев Сергей Афанасьевич — Кыыл Уола]
* [http://ilin-yakutsk.narod.ru/2000-2/65.htm Исторический, культурологический журнал «Илин», № 2(21) — 2000:Его называли «Посланник небес»…]
* [http://sakhaopenworld.org/alekseyev/work8.html Sakha Open World:Следы забытой песни (О якутском народном певце Сергее Звереве и его «нотных» знаках — Вестник АПН «Культура и искусство», 10 января 1968 г.)]
 
{{Bio-stub}}
 
[[Категория:Дьоннор алпабыытынан|З]]
34 устуруока ⟶ 114:
[[Категория:Сунтаарга төрөөбүттэр]]
[[Категория:1973 сыллаахха өлбүттэр]]
[[Категория:Кулун тутар 7 күнүгэр өлбүттэр]]
[[Категория:Олоҥхоһуттар]]
[[Категория:Саха биллиилээх дьоно]]
[[Категория:Сунтаар улууһа]]