Бикипиэдьийэ

Новгородов Семен Андреевич: Барыллар ыккардыларынааҕы ураты

Интерактивная навигация по истории
← Иннинээҕи уларытыыгаКэннинээҕи уларытыыга →
Ис хоһооно сотторолунна Ис хоһооно эбилиннэ
КөрөнБиики тиэкис
Көннөрүү туһунан суруллубатах
Ардах18 (ырытыы | суруйуу)
14 683 уларытыы
кКөннөрүү туһунан суруллубатах
1 устуруока:
[[File:Semen Novgorodov.jpg|thumb|Сэмэн Новгородов]]
'''Семен Андреевич Новгородов''' (13.02.1892—1924) — саха бастакы учуонай-лингвииһэ, саха норуотун үөрэхтээһиҥҥэ сүҥкэн оруоллаах киһи, сахалыы маассабай суругу-бичиги айбыт киһи.
 
== Олоҕун олуктара ==
22 устуруока:
Икки ыйынан [[1913]] сыл ахсынньытыгар 21 саастаах устудьуон Бүтүн Россиятааҕы норуот учууталларын сийиэһигэр кыттар, дакылаат ааҕар («Краткие сведения об якутах, их школы и их право на образование»), бу дакылаатыгар оҕолор сахалыы үөрэниэхтэрин сөптөөх саха национальнай оскуолатын арыйыы туһунан этэр, сахалыы учебниктары таһаарыыны үбүлээһин наадатын этэр.
 
Биир сыл буолан баран үөрэнэр факультетын монголо-манчжуро-турецкий разрядыгар көһөр. Дойду кырдьаҕас университетыгар нуучча тылы үөрэтэр науукатын маннык уһулуччулаах дьонугар үөрэммитэ: профессор, кэлин ССРС АН академига Л. В. Щерба, профессор, кэлин ССРС АН академига А. Н. Самойлович, академик В. Л. Котвич, профессор, кэлин ССРС АН чилиэн-корреспондена И. А. Бодуэн де Куртенэ, профессор Е. Д. Поливанов уо. д. а.
 
[[1914]] сыл сайыныгар [[Орто Азия|Орто]] уонна [[Илин Азия]]ны үөрэтэр кэмитиэт садаанньатын толорон [[Таатта улууһа|Тааттаҕа]] фольклору хомуйар, ол сорҕотун Антропология уонна этнография музейын хомуурунньугар кэлин таһаарбыта.
32 устуруока:
Студенныыр кэмнэригэр Бүтүн Россиятааҕы народнай учууталлар сийиэстэригэр кыттыыны ылар. Сийиэс үрдүк трибунатыттан саха национальнай оскуолатын арыйыы наадатын туһунан тыл этэр. Оччолорго бу олус хорсун туруорсуу этэ.
 
С. А. Новгородов сахалыы сурук-бичик төһө кыалларынан дьон ылынарыгар судургу буолуохтаах диэн санаанан салайтаран, тылы таба суруйууга уонна сурук бэлиэтигэр кэккэ уларытыылары киллэрэр. Ол быһыытьшан сахалыы суруйарга ханнык да сурук бэлиэтин туруорбакхатуруорбакка, улахан буукубаны туттубакка, «хайдах саҥарарыҥ курдук суруй» диэн сүрүн бириинсиби олохтуур. Оччотооҕу кэмҥэ бу сөптөөх быһаарыныы этэ.
 
Эмиэ бу кэмнэ С. А. Новгородов [[Ионов Всеволод Михайлович|В. М. Ионов]] оҥорбут буукубаарын төрдүттэн уларытарга, тупсарарга ылсан үлэлиир уонна [[1917]] сыл балаҕан ыйыгар «Сахалыы сурук-бичик» диэн буукубаарыбукубаары латыын алпабыытынан бэчээттэтэн таһаарар. Бу буукубаар историческай суолталаах диэххэ сөп: төрөөбүт тылы оскуолаҕа үөрэтиигэ олук уурбута. Саҥа буукубаарынбукубаары туһанан, Бүлүү, Өлүөхүмэ оскуолаларыгар саха тылын үөрэтии саҕаламмыта.
 
1919 сыллаахха "«Саха Омук"» уопсастыба бэрэстээтэлинэн талыллар. Колчак былааһын кэмигэр Саха сиринСирин бассабыыктарын дьыалаларын силиэстийэлиир кэмитиэккэ үлэлиир.
 
1920 сыл муус устар ыйыгар кини көҕүлээһининэн Дьокуускадааҕы үөрэх салаатыгар Саха күбүөрүнэтин чинчийэр хос салаа тэриллбитэ. Онно этнография уонна лингвистика сиэксийэтигэр Өксөкүлээх Өлөксөй, Алампа Соппуруонап уонна Новгородв бэйэтэ үлэлээбттэрэ.
 
1922 с. Саха сирэ аптаныамыйалаах өрөспүүбүлүкэ буолбутун кэннэ Саха АССР Үөрэҕин Комиссариатыгар научнай салаа тэриллибитэ. Ол салаа "Сборник материалов по изучению Якутии" диэн биир нүөмэри таһаарбыта. Бу сыл Новгородов [[Максим АммосовуАммосов]]у кытта Наркомнацка Саха АССР сирин-уотун кирбиитин быһаарар хамыыһыйаҕа үлэлиир. 1923 сыллаахха "«Ааҕар кинигэни"» таһаарбыта<ref>Саха фольклорун туһунан. Г. Сивцев. Саха фольклора хомуурунньукка киирии тыл. 1947.</ref>.
 
1924 с. үлэтин үгэнигэр сылдьан ис тиибиттэн аҕыйах күн ыалдьан өлбүтэ<ref>Слепцов Н. М. Сэдэх хаартыска туһунан. Күрүлгэн. 2012</ref>.
 
== Туһаныллыбыт литература ==
57 устуруока:
[[Категория:1892 сыллаахха төрөөбүттэр]]
[[Категория:Олунньу 13 күнүгэр төрөөбүттэр]]
[[Категория:ЧурапчыгаЧурапчы улууһугар төрөөбүттэр]]
[[Категория:1924 сыллаахха өлбүттэр]]
[[Категория:Саха учуонайдара]]
Төрдө — «https://sah.wikipedia.org/wiki/Новгородов_Семен_Андреевич»