Бикипиэдьийэ

Уваровскай Афанасий Яковлевич: Барыллар ыккардыларынааҕы ураты

Интерактивная навигация по истории
← Иннинээҕи уларытыыгаКэннинээҕи уларытыыга →
Ис хоһооно сотторолунна Ис хоһооно эбилиннэ
КөрөнБиики тиэкис
Көннөрүү туһунан суруллубатах
Ардах18 (ырытыы | суруйуу)
14 683 уларытыы
категорияларга сигэннэ, вики
1 устуруока:
[[Ойуу:Уваровский.jpg|200px|thumb|right|Уваровскай Афанасий Яковлевич]]
'''Уваровскай Афанасий Яковлевич''' (1800—18611800—02.10.1861) — Саха уус-уран литературатын бастакы хараҥаччыта.
 
«…мин{{начало цитаты}}<…> мин билигин үөрэбин таптыыр Сахамсахам тылынан маҥнайгы суругу мин суруйбуппуттан»{{конец цитаты|источник=А. Я. Уваровскай}}
 
== Олоҕун олуктара ==
[[1800]] с. А. Я. Уваровскай [[Эдьигээн|Эдьигээҥҥэ]] төрөөбүтэ. Аҕата омугунан нуучча, обер-офицер, исправник, оттон ийэтэ саха этилэр.
 
[[1814]] с. Дьокуускай уобаластааҕы бырабылыанньатыгар кэнсэлээрийэ үлэһитинэн киирбитэ. Үлэтин хайысхатынан Саха сиринСирин араас улуустарын, [[Лаамы байҕал]] кытылыгар, [[Чумикаан|Үт]] сиригэр тиийэ кэрийбитэ.
 
А. Я. Уваровскай нуучча омук сайаҕас сайдам өйдөөх санаалаах чулуу бэрэстэбиитэллэрин кытары ыкса доҕордуу этэ, олор истэригэр: Н. И. МягкэйМягкий, Саха сиригэрСиригэр сыылкаҕа ыытыллыбыт декабристар, Дьокуускайга олоро сылдьыбыт нуучча поэттара Д. Давыдов уонна М. Александров. Д. Давыдов Уваровскай сюжеттарын туһанан, «Жиганская Аграфена», «Тунгус» диэн хоһооннору суруйбута.
 
Н. И. МягкэйиМягкийи кытта М. М. Сперанскай [[1822]] с. оҥорбут «Устав о положении инородцев Сибири» диэн улахан суолталаах докумуонун олоххо киллэрэр туһугар дьаныардаах үлэни ыыппыттара. Сахалар «Степной дума» диэн бэйэни салайыныы органын тэрийэри ситиспиттэрэ, бу орган салайааччытынан [[Бороҕон улууһа|Бороҕон улууһун]] кулубата [[Мигалкин Иван Емельянович|Иван Мигалкин]] үлэлээбитэ. А. Я. Уваровскай уонна Н. И. МягкэйМягкий кинилиин ыкса сибээһи тутуспуттара, күүс-көмө буолбуттара.
 
[[1830]] с. декабристарга чугас, истиҥ көрүүлэрин иһин Н. И. МягкэйМягкий уонна А. Я. Уваровскай үлэлэриттэн ууратыллыбыттара, сойуолааһыҥҥа түбэспиттэрэ. Ол курдук, Уваровскай 4 ый хаайыыга сыппыта, 9 сыл устата (1830—1839 с.ссс.) сойуолааһыҥҥа түбэспитэ.
[[Ойуу:УваровскайАхтыыта.gif|300px|thumb|leftright|Уваровскай ахтыылара]]
[[1839]]—[[1852]] сс. А. Я. Уваровскай [[Санкт-Петербург]]а олорбута. Онно кини бастаан саха тылыгар, фольклоругар сыґыаннаахсыһыаннаах матырыйааллары хомуйбут биллиилээх айанньыты, академигы [[Миддендорф Александр Федорович|А. Ф. Миддендорфы]] кытта, онтон кининэн сиэттэрэн [[Бетлингк Отто|О. Н. Бетлинниин]] билсибитэ. Бетлингк Уваровскайы кытта билсэн, киниттэн Саха сиринСирин туһунан ахтыыны, саха фольклорун холобурдарын сахалыы тылынан суруйарыгар көрдөспүтэ.
 
Афанасий Яковлевич Бетлиҥҥа суругар маннык суруйар:
{{начало цитаты}}«Үтүөлээх Отто Ныкалайабыс! Эн эгин ааттаах омук тылын билиэх баҕаҕыттан ааспыт кулун тутар ыйга мин олорор дьиэбэр кэлэн кэпсиэбитиҥ, эн бары саха кэпсэтэр тылын сурукка уураары гынар санааҕын. Бу эрэйбэр көмөлөс диэн, эн мийигин көрдүөбүтүҥ. Саха дойдута мин төрүөбүт сирим, Саха тыла мин төрүөбүт тылым, бу гэннэ эн үтүө туһалаах үлэҕэр мин көмөлөһүмнэ киэр диэм баара дуо?» (Саха аахсыытынан сэттинньи ый аҕыс саҥата).{{конец цитаты|источник=}}▼
 
▲«Үтүөлээх Отто Ныкалайабыс! Эн эгин ааттаах омук тылын билиэх баҕаҕыттан ааспыт кулун тутар ыйга мин олорор дьиэбэр кэлэн кэпсиэбитиҥ, эн бары саха кэпсэтэр тылын сурукка уураары гынар санааҕын. Бу эрэйбэр көмөлөс диэн, эн мийигин көрдүөбүтүҥ. Саха дойдута мин төрүөбүт сирим, Саха тыла мин төрүөбүт тылым, бу гэннэ эн үтүө туһалаах үлэҕэр мин көмөлөһүмнэ киэр диэм баара дуо?» (Саха аахсыытынан сэттинньи ый аҕыс саҥата).
 
«Ахтыылар» аан бастаан [[1848]] с. А. Ф. Миддендорф «Сибиир хоту уонна илиҥҥи өттүгэр айан» диэн кинигэтигэр сахалыы уонна немецтии тылларынан бэчээттэммиттэрэ, маны таһынан бу кинигэҕэ Уваровскай «Эр соҕотох» олоҥхото киирбитэ. Онтон ити матырыйааллар [[1851]] с. [[Санкт-Петербург|Санкт-Петербурга]] тахсыбыт О. Н. Бетлингк «Сахалар тылларын туһунан» диэн улахан үлэтигэр киирбиттэрэ.
 
 
[[1861]] с. «Новый журнал путешествий» диэн Парижка тахсар сурунаалга Уваровскай «Ахтыыларын» быһа тардыыта французтуу тылбаастанан «Путешествие в страну якутов» диэн төбөлөөх бэчээттэнэн тахсыбыта.
31 устуруока ⟶ 30:
[[Категория:Дьоннор алпабыытынан]]
[[Категория:1800 сыллаахха төрөөбүттэр]]
[[Категория:Эдьигээн улууһугар төрөөбүттэр]]
[[Категория:1861 сыллаахха өлбүттэр]]
[[Категория:ЭдьигээнАлтынньы улууһа2 күнүгэр өлбүттэр]]
Төрдө — «https://sah.wikipedia.org/wiki/Уваровскай_Афанасий_Яковлевич»