Рим империята

Рим империята (Латыынныы: imperium romanum) диэн былыргы бириэмэ биир ордук улахан империята буолар, киин куората Рим этэ уонна Средиземнай муора кытыытыгар сытара. Империя ааҕыллар бириэмэтэ Октавиан 27 сыллаахха буолбутуттан ааҕыллар.

Рим Империята ордук улааппыт бириэмэтигэр, биһиги эрабыт 117 сыла

Рим Империята араас бириэмэтэ

Былыргы Рим бириэмэтиттэн империя буоларыттан үһүс кэрдиинэн ааҕыллар. Рим бастаан хоруолларынан, онтон республиканан, онтон императорынан салайыллар этэ.

Рим империятыгар киирэ сылдьбыбыт дойдулар киэҥ сиргэ сыталллар, ол курдук билиҥҥи Британия, Испания, Португалия, Франция, Италия, Греция, Турция, Германия, Египет, уонна Африка хоту кытыыта. Рим империятын тыла - Латыын тыла этэ.

Рим империятын арҕаа өттө 500 сыл курдук турбута, онтон илин өттө тыыһынча сыл курдук турбута. Илин өттүн Византия диэн ааттаах этэ уонна киин куоратынан Константинополь этэ.

Империянан салайыллыы

Маннык улахан дойдунан салайарга сокуон уонна салайыы туһунан элбэх идеяларын киллэрбиттэрэ. Ол бириэмэтээҕи армиялартан ордук сайдыбыт армия этэ, уонна салайыыны күүһүнэн ылалларар. Куораттары, суоллары, биллэр тутуулары, муосталары туппуттара. Империя хас даҕаны провинциаларга арахсара, хас провинция аайы бэйэтин салайааччылаах уонна армиялаах этэ. Римы кытта официальнай уонна чааһынай суругунан билсэллэр этэ.

Атыы эргиэн Римҥа олус улахан суолталаах этэ, Рим аан дойдуга ордук улахан куорат этэ, мөлүйүөнтэн тахса киһи олороро. Египеттан бурдугу, Британияттан хорҕолдьуну, Гаультан винограады ылара, ол гынан баран варвар племяларыттан хаххалыыра уонна үөрэҕириини уонна эдэр дьоҥҥо Рим армиятыгар үлэни биэриэн сөбө.

Императордар былаастара абсолютнай этэ. Кинилэргэ быһаарыыны таһаарарга Рим Сенаата баара. Онно араас тутаах боппуруостары быһаараллара.

Хоруоллар уонна императордар биир улахан проблемалара диэн кинилэр өлбүттэрин кэнниттэн ким былааска кэлэрэ буолара. Хоруолларга сүнньүнэн ордук улахан уолларыгар былааһы биэрэр буоллахтарына, Рим императордара иитийэх оҕоҕо былааһы биэрэллэрэ. Үтүөлэр дьиэ кэргэннэрин быыстарыгар талааннаах эдэр киһини буллаахтарына ол уолу иитиигэ ылара. Өлүөн иннинэ ким былааска кэлиэхтээҕин Рим консула оҥорон биллэрэрэ уонна кэриэс тылыгар ааттааммыт уол император буолуохтаах диэн биллэлэрэ. Сороҕор оннук ньыма үлэлиирэ, сороҕор табыллыбат этэ, Сотору-сотору трону ылыах дьон быыстарыгар гражданскай сэрии саҕаланааччыта.

Иитиийээх уол императорга талыытын элбэтэрэ, тоҕо диэн сорох императордарга оҕолоро суох этилэрэ, сорох уоллаттара кыргыһыыларга эбэтэр ыарыылартан өлбүттэрэ.

Рим империята атын дойдулары кытта элбэх сэриилэри ыыппыта, уонна олус кутталлаах спорт көрүҥнэри көрөллөрө.

Рим империята дьон туттар дьиэлэрин тутара, ол курдук ууну ааһар акведуктар, таас муосталары уонна суоллары, билиҥҥигэ дылы бааллар. Цицерон уонна Вергилий курдук элбэх биллэр Рим суруйааччылара бааллара.

Библия саҥа заветыттан Иисус Христос бириэмэтигэр Римнар тустарынан кэпсиир. Ол биримэҕэ Рим империята язычниктар этэ. Ол кэнниттэн сорох императордар Христианствоны утараллара, охсуһа сатаабыттара. 312 сыллаахха Галерий император Христианствоны итэҕэйэргэ көҥүлүн биэрбитэ, онтон аныгыскы сылга Константин I император буолбута уонна Христианствоны ылыммыта.

Рим куората хаста даҕаны варвардар ыла сылдьыбыттара, ордук биллэр ылыылара - 410 сыллаахха Готтар куораты ылбыттара уонна алдьата сатаабыттара.

Рим империятын харчыта динар диэн аттанара.

Тас сигэлэр

Биики ыскылаатыгар медиа билэлэр:

Roman Empire

• Рим империятын каартата 400 сыл
• Rome Unleashed, interactive educational website on ancient Rome for students