Халандаар: Барыллар ыккардыларынааҕы ураты

Ис хоһооно сотторолунна Ис хоһооно эбилиннэ
Көннөрүү туһунан суруллубатах
Тиэк: Мобиилаттан уларытыы
Көннөрүү туһунан суруллубатах
Тиэк: Мобиилаттан уларытыы
29 устуруока:
Ыйынньык.
Эбэ мууhа устуутуттан аныгыскы сылга эмиэ эбэ мууhа устуор дылы кэми былыргы саха " дьыл " диэн ааттыра. Эбэ мууha устуута са5аланыар диэри чугастаа5ы кэми " эргэ дьыл ", онтон эбэ мууhа устуутуттан сайынны етте " Сана Дьыл " дэнэрэ. Ессе " дьыл ыпсыыта " диэн ейдебул баара. Итини чопчулуур буоллахха; эбэ мууhа устуохча устубакка турар туругун туhунан этиллэр диэххэ сеп. Онтон куннээ5и олоххо-дьаhахха эргэ дьыл эстиитин, сана дьыл салаллыытын эргинэ кэм диэн ейденере. Онон, ити тугэннэртэн кердеххе; Саха дьин бастакы ыйа - муус устар ыйа ( " месяц ледохода " ) ( май ыйга сеп тубэhэр дьыл кэмэ ). Ити саха ыйынньыгын суоруллубат сокуона. Иккис дьин ый - " Ыам ыйа " ( июнь ыйга сеп тубэhэр дьыл кэмэ ). То5о? Ити ыйга от-мас угуерутук уунэн уут-суегэй, кымыс уксуур кэмэ. Былыр бу кэмнэ кулуну туталлара. Ол " кулуну тутар кэм " диэн ааттанара. Кулунчук аччыктаан ийэтин эмээри куруену охторбот эрэ айдаанын тардарын истэн, биэ суурээн кэлээхтиир буолла5а дии. Ону тутан ылан ыыллара. Былыр мэлдьи ыанар биэ ынах курдук туран биэрэн ыатара буолуохтаах. Онон " кулуну тутан " биэни ыыр кэм - Ыам ыйа дэнэрэ. Санаан да кердеххе: Былыр куутуулээх, уут-суегэй урулуйэр кэмэ " Ыам ыйа " дэммэккэ то5о " бэс ыйа " дэниэхтээ5эй? Онтон салгыы кэлэр ыйдар 3. От ыйа - июль ( ыйга сеп тубэhэр дьыл кэмэ). Ити ыйы то5о эрэ " месяц травы " диэн талбастыыллар. Ама да буолтун иhин ( месяц " покоса " дэниэхтээх). 4. Атырдьах ыйа - август 5. Бала5ан ыйа - сентябрь. 6. Алтынньы ый - октябрь. 7. Сэтинньи ый - ноябрь. 8. Ахсынньы ый - декабрь. 9. Тохсунньу ый - январь. 10. Олунньу ый - февраль.
Саха дьин 11-с ыйа - бэс ыйа ( март ыйга сеп тубэhэр дьыл кэмэ ) диэн ааттанара. Уваровскай тугу суруйарын аа5ыа5ын; Аhыыр астар; сылгы этэ, кетер, балык, сылгы уутуттэн кымыс , ынах уутэ. Ынах уутуттэн онороллор; уут урдун, суегэйи, арыыны, хайа5ы, урумэни, куерчэ5и, суораты, белене5у, ымдааны, кымыhы. Сайын туохтаа5ар да таптыыллар сылгы кымыhын. Бу астартан кыс уhугар хаалара арай тар, ону кытта ынахтарыттан ыыр ыыр ууттэрэ. Балара баранна5ына ууга кыhыллыбыт бэс ( сутукатын ) кинилэри аhыырга тиэрдэрэ. Былыр нуучча кэлиэн иннинэ да5аны сахалар суруннээн сааскы быстарыкка суеhу туттубат туhуттан эрдэ бэлэмнэммит бэс сутукатын тарга бутуйан бутугас оностон сииллэрэ. Ол кэм бэс сутукатын сиир ый ( бэс ыйа ) диэн ааттанара. Салгыы олох отуора уларыйан уурууттэн-утуруйууттэн, кыыллааhынтан сылтаан кыргыс уйэтэ са5аламмытын кэннэ, биллэн турар, омук кыаммат-кемускэммэт еттугэр бэс сутуката биир сурун аhылык буолбута чахчы. "Бэс ыйа" хайдах сайынны кэмнэ сы5арыйан хаалбытай? Былыр туоhу уонна тиит хатырыгын сайынны кэмнэ от улэтэ са5аланыан а5ай иннинэ хастыыллара. Онно таарыйа, биллэн туран , бэс сутукалыыллара . Дьэ, ол улэни-хамнаhы кербут нууччалар бу - бэс сутукалыыр кэмнэрэ - бэс ыйдара буолла5а диэн ейдеебут буолуохтаахтар. Уонна кырдьыга саха омугун тылын-еhyн билбэттэн да сылтаан, оло5ун-дьаhа5ын токурутан, бутуйа кэпсээччи да баара. Дьин 12-с ыйбыт аата - Сааскы ый. Оттон сааскы кэм ыйа " сааскы ый " дэммэккэ туох дэниэхтээ5эй? Саха кэмиттэн кэмигэр.13-с ыйы ыйынньыка киллэрэн ылар этэ. ( кырдьыга, ону айыл5а бэйэтэ тэрийэр, ирдиир ). Хайдах? Итини биhиги эмиэ кун халандаарыгар эрэ сигэнэн керер-билэр кыахтаахпыт. Дьэ, билим этэринэн ый 29.5 хонуктаах. Ону 12-гэ тегуллуубут. 354 хонук буолар. Онтон кун халандаара 365 хонуктаа5ын быhыытынан ыйынньык дьыл бутуутугэр кун халандаарыгар тэннээтэххэ 11 хонук кылгас, онон оччо тегул сы5арыйар идэлээх. Ити биир сылга. Икки сылга 22 хонук. Онтон уеhээ этэллибитин курдук, дьин бастакы ый - муус устар ыйа ( май ыйга сеп тубэhэр дьыл кэмэ ) еруутун биир кэмнэ буолар, оннуттан отой олох хамсаабат. Ол иhин ыйынньык бутэhик, 12-с ыйын уонна дьин муус устар ыйын икки ардыларыгар улахан аhа5ас уескуур. Дьэ, онн