Бикипиэдьийэ

Аан Алахчын: Барыллар ыккардыларынааҕы ураты

Интерактивная навигация по истории
← Иннинээҕи уларытыыгаКэннинээҕи уларытыыга →
Ис хоһооно сотторолунна Ис хоһооно эбилиннэ
КөрөнБиики тиэкис
Көннөрүү туһунан суруллубатах
Тиэк: Мобиилаттан уларытыы
Көннөрүү туһунан суруллубатах
Тиэк: Мобиилаттан уларытыы
2 устуруока:
 
Кини оҕолордоох, Эрэкэ-Дьэрэкэ оҕолор дииллэр. Аан Алахчын киһиэхэ киирэн киһини оту-маһы, кыылы-көтөру, үөнү-көйүүрү кытта сибээстиир. Төһөнөн киһи ийэ кута киэҥ сибээстээх да, киһи кута-сурэ соччонон бөҕө. Аан Алахчыҥҥа анаан ыам ыйыгар, бэс ыйын саҕаланыытыгар салама ыйааһынын туома ыытыллар. Бэс ыйын бастакы аҥарыгар Эрэкэ-Дьэрэкэ оҕолорго анаан Туҥуй кымыс ыһыаҕа буолар. Ыһыах эмиэ Аан Алахчыҥҥа ананар.
Айыы хотунохотуна Аан Алахчын.
Айыы итэ5элин ус Урдук Айыыларыттан биирдэстэрэ. " Халлаан тутаа5ын " кете5ен турар аахсыыта суох уйэлээх Кудук Мас айыл5а быhыытынан ейденер. Бу Кудук Мас нэс туерт утугэннэ уунэн киирбит силистээх, то5ус халлааны тохсуоннарын курдары Уеhээ дойдуга дылы уунэн тахсыбыт чыпчархайдаах, сэттэлии былас сэбирдэхтээх, то5устуу былас туорахтаах. Кини тенургэс буолбут тердуттэн хаар курдук астаах, хабыйахаан курдук эттээх икки ке5уер симиир са5а эмийдээх Айыы хотуна Аан Алахчын куругар диэри тахсан олорон субэлиир-амалыыр. Сай ортото Айыы хотуна Эрэкэ-Дьэрэкэ о5олорунаан эрийэ тыал о5ото буолан сирин дойдутун керер-истэр идэлээх.
Саха биир ейдебулунэн Кудук Мас то5ус салаалаах ( Айыл5а то5ус халлаанааххаллааннаах ). Хас биирдии салаа ( халлаан ) ханнык эмэ айыл5а хамныыр харатын уонна кетерун, балыктарын, ону таhынан уен-кейуур харамайдарын оло5ун эйгэтинэн буолар.
 
Уваровскай " Олонхотугар " Аар Мас тенургэс буолбут тердуттэн хаар курдук астаах хабыйахаан курдук эттээх икки ке5уер симиир са5а эмийдээх Айыы хотуна Аан Алахчын куругар диэри тахсан олорон субэлиир-амалыыр. Дьэ, биhиги бу уеhээ этиллэр этиини ырыта ырыта туhуе5ун.
 
Бастатан " Айыы хотуна " диэни керуе5ун уут-укчу итинник ааттаах итинник ааттаах дуоhунастаах хотуттар араас омукка абына-табына да буоллар бааллар. Киhи се5ере кинилэр бары, эмиэ Аан Алахчын курдук, урдуку кэрэдиискэкэрдиискэ тураллар. Санаан керу5ункеруе5ун эрэ. Чэ, холобура, онноо5ор хоту сиргэ тиийэ кэлбит оннук урдук таhымнаах богиня эбит буолла5ына быдан былыр кини лаппа киэн сирдэрин тайаан тар5аммыт буолуон септеех этэ.
 
Иккиhинэн " хаар курдук астаах, хабыйа хаанхабыйахаан курдук эттээх икки ке5уер симиир са5а эмийдээх " диэни керуе5ун. Итиннэ маарынныыр дьуhуннээх-бодолоох персонаж мифология5а баар дуо? Туур тыллаахтар уонна Кавказ элбэх омуктарын мифтэригэр Албасты диэн демон баар. Кинилэр маарыннаhар еруттэринэн дьуhунэ-бодото буолар: Манан уhун астаах ( баттахтаах ) уонна е5умэр эмийдээх. Сорох-сорохторго онтукатын, кими эмэ сырсаары гынна5ына онтукатын, ессе санныгар быра5ан кэбиhэр идэлээх.
 
Дьэ, омуктарга улуу " Айыы хотуна " богиняны магометанство тэнийиитин са5ана Албасты демонна кубулуппут буолуохтарын сепке дылы эбит.
19 устуруока:
Дьэ, онон, кыраны да араналыыр киhи Айыы хотуна Аан Алахчын былыргы Иран богинята Ардвисура Анахитаттан удьуордаа5ын керер буолла5ына керуе5э. Уваровскай " Олонхо5о " Айыы хотуна Аан Алахчын алгыыр уонна бэйэтэ " кыыкынаан-кыыкынаан урден-урдуен (?) баран урукку телунэн Аар Мас буолан хаала5а " диэн тиспит. Аар Мас буолан хаалара ейденер - оннл олорор буолла5а дии. Онтон " урден-урдуен " диэн этээhини олох эрдэтээ5и ейдебул тобо5о буолуон сеп. То5а диэтэххэ, Анахита миф эрэ ейдебулэ буолбатах, кини тун былыр ессе культовай суолталаах этэ.
 
Былыргы олоххо немехтерге кэпсэнэринэн Аан Алахчын Аар КурдукКудук Мас тенургэс буолбут тердуттэн куругар диэри быган олорон субэлиир-амалыыр. Онон эбитэ дуу, Аан Алахчын " Аар Мас иччитэ, Аан дойду иччитэ " диэн ааттыыр буолбуттар быhылаах. Ис дьинэр, кини дьин айыллыбыт "дуоhунаhа " Айыы хотуна диэн. УоннУонна саха5а да5аны Айыы хотуна уонна иччи тус-туhунан ейдебуллэр. Онон дьин терут ейдебулу тутуhан " АанАйыы хотуна Аан Алахчын " дэниэхтээх.
 
== Ылыллыбыт сирэ ==
Төрдө — «https://sah.wikipedia.org/wiki/Аан_Алахчын»