Барахов Исидор Никифорович: Барыллар ыккардыларынааҕы ураты

'''Исидор Никифорович Барахов (Иванов)''' (1312.02.1898—15.09.1938) — [[Саха Өрөспүүбүлүкэтэ|Саха Өрөспүүбүлүкэтин]] төрүттээччилэртэн биирдэстэрэ, [[XIX үйэ]] саҕаланыытыгар биллибит судаарыстыбаннай уонна партийнай диэйэтэлүлэһит.

[[1898]] сыллаахха урукку ааҕыынан тохсунньу 31, аныгынан [[олунньу 1312]], күнүгэр [[Үөһээ Бүлүү улууһа|Үөһээ Бүлүү улууһун]] [[Харбалаах нэһилиэгэ (Үөһээ Бүлүү улууһа)|ХарбалааҕарХарбалаах нэһилиэгэр]] сүөһү иитиитинэн дьарыктанар сэниэ ыалга төрөөбүт. Аҕата Бараах уола Ньалбаахаан Микииппэр (Иванов Никифор Иванович) — дьадаҥы уола, бэйэтин хара күүһүнэн уонна үлэтинэн байбыт-тайбыт киһи. Саха биллиилээх устуоруга [[Алексеев Егор Егорович|Е. Е. Алексеев]]<ref>Е. Е. Алексеев. ''Барахов Исидор Никифорович: Олоҕун уонна үлэтин туһунан очерк.'' —- Дь.: «Кудук», 1998. — ISBN 5-7863-0125-7</ref> суруйарынан, байарыгар үс суолу тутуспут — хаарты, сир оҥорон бурдук үүннэрии уонна сүөһү иитиитэ. Ийэтэ Өлөөнө [[Өргүөт]] нэһилиэгин Арбаҕастаах аҕатын ууһуттан төрүттээҕэ. Бу ыал, оҕо өлүүлээх буолан, Исидор төрөөбүтүгэр, оччотооҕу сиэринэн абааһыттан куоттаран, үс сыл ийэтин аймахтарыгар Баһылай Наҕабыыһыннаахха (Чэччэйдээххэ) Өргүөккэ үс сыл ииттэрбиттэрэ. Онтон ыалга иккис уол Дьуона төрөөбүтэ, оҕолоругар ханыы гынаары элбэх оҕолоох аймахтарыттан өссө биир уолу Анньыыһыны ииттэ ылбыттара.

Сэминээрийэҕэ [[Аммосов Максим Кирович|АммосовМаксим МаксимныынАммосовы]], [[Аржаков Степан Максимович|Аржаков Степан Аржаковы]]ныын уо. д. а. кытта, барыта 17 буолан киирбиттэрэ. Биир сыл аҕа [[Былатыан Ойуунускай|Платон Слепцов (Ойуунускай)]] үөрэнэрэ. Үөрэнэ сылдьан литература куруһуогар сылдьар, кэлин салайар эбит, 1917 сыл саҥатыгар Степан АржаковтуунАржаковтыын Бүлүү землячествотын түмсүүтүн тэрийбиттэрэ биллэр. Оттон "«Е. М. Ярославскай революционнай куруһуогар дьарыктаммыта"» диэн этии билиҥҥи кэмҥэ саарбахтанар. Исидор кэлин бэйэтэ суруйбутунан, "«1917 сыл олунньуга дылы политическай боппуруостарга биһиктээх кыһыл оҕо"» эбит. Баартыйа дөкүмүөннэригэр Барахов бассабыык баартыйа чилиэнинэн 1917 сыл балаҕан ыйыттан буолбута туоһуланар.

Уустук кэм кэлэн Бараховтаах сэминээрийэни бүтэрэр сылларыгар үөрэхтэрэ быста-быста салҕаммыта. Үс сыллаах үөрэхтэрин 1918 с. муус устарга түмүктээбиттэрэ. Бу сыл, биллэрин курдук, Арассыыйаҕа Өктөөп өрөбөлүүссүйэтэ буолан, саҥа былаас дойдуга кимиилээхтик хааман испитэ (триумфальное шествие — Ленин быһаарыыта). Саха Сирэ саҥа былааһы билиммэтэҕэ. Онон уларытыы күүрээнигэр киирбит эдэр дьон, Бараховтаах, бастаанньаҕа бэлэмнэнэн барбыттара, кистэлэҥ хаһыаты таһаараллара, сэп-сэбиргэл хомуйаллара.

1920-с сыллардаахха саха алпаабытыналпабыытын, суругун сокуонун чуолкайдааһыҥҥа, саха тылын үөрэтиигэ, сайыннарыыга, үрдүк таһымҥа таһаарыыга, киниэхэ государственнай тыл анал туругун иҥэриини ситиһиигэ боччумнаах кылаатыүлэни киллэрбитэоҥорбута. Холобур, биир «Сахатытыы уонна нуучча тыла» диэн ыстатыйатыгар маннык салаалар бааллар:

"«Саха өрөспүүбүлүкэтин промышленноһа, суола-ииһэ уонна инникитэ"» диэн ыстатыйатыгар сиртэн хостонор баайдары суолу-ииһи тупсардахха толору көдьүүстээхтик туһаныахха сөп диэбитэ. Иркутскайтан Уус-Кукка диэри тимир суол салаатын, Дьокуускайтан Амуурдааҕы тимир суол Рухолово (Большой Невер) станциятыгар диэри массыына суолун бырайыактааһын уонна тутуу, Дьокуускай — ОхуоскайОхотскай суолун чөлүгэр түһэрии, Өлүөхүмэ өрүһү, күрбэ таастартан босхолоон, онон Могоча тимир суол станциятыгар тахсар туһунан боппуруостары туруорбута. 1923 сыл атырдьах ыйын 1 күнүгэр Үлэ уонна Оборона Сэбиэтигэр ыыппыт суругар Өлүөнэ өрүс пароходствотын тэрийиини туруорсубута<ref>Репрессия хаарыаннаах да дьону кыдыйбыт. ''Т. С. Иванова,'' Исидор Барахов: төрөөбүтэ 110 сылын көрсө. Ыстатыйалар уонна ахтыылар. — Дь.: «Бичик», 2008</ref>.

1921 сыллаахха хомуньуус баартыйа X сийиэһигэр Саха Сириттэн куоластыыр бырааптаах соҕотох дэлэгээтделегат быһыытынан кыттыбыта (иккис дэлэгээтделегат Былатыан Ойуунускай совещательнайсүбэ куоластаах этэ). Бу сийиэс Москубаҕа Кириэмилгэ кулун тутарга буолбута. Киин хонтуруоллуур хамыыһыйа дакылаатын, профсоюзтар үлэлэрин, разверстканы {{comment|продналог|Продовольственный натуральный налог}}унан уларытыыны, омуктар ыккардыларынааҕы сыһыаны, баартыйа сомоҕо буолуутун, анархо-синдикалисткай укулуонхалыйыы туһунан боппуруостары дьүүллээбитэ. Бу сийиэскэ Владимир Ленин кыттыбыта. 1921—1924 сс. партия {{comment|губбюро|Губернское бюро}}тун секретарынан, Саха АССР {{comment|Совнарком|Совет народных комиссаров}}ун председателинэнбэрэссэдээтэлинэн үлэлээбитэ, партия X, XII, XV сийиэстэрин дэлэгээтэделегата, ССРС уонна Саха Сирин Киин ситэриилээх кэмитиэттэринкомитеттарын чилиэнэ этэ. 1926—1928 сс. партия Саха Сиринээҕи баартыйа тэрилтэтин салайбыта.

1928—1933 сс. [[Кыһыл профессура Института|Кыһыл профессура Институтугар]] үөрэммитэ. Ону ситиһиилээхтик бүтэрэн баран, Киин кэмитиэткомитет аппараатыгар тыа хаһаайыстыбатын салаатыгар [[Илин Сибиир]] уонна [[Уһук Илин]] сиэктэрин сэбиэдиссэйинэн үлэлээбитэ.

[[1938]] с. олунньу 3 күнүгэр дьэҥдьийэргэ уонна хаайарга {{comment|НКВД|Народный комиссариат внутренних дел}}-лар ордер ылбыттара. Архыыпка баар дьыалаҕа ол кэнниттэн 146 хонук иһигэр туох буолбута биллибэт. Бу тухары {{comment|НКВД|Народный комиссариат внутренних дел}} хаайыытыгар сытан "«буруйун"» билиммэтэх буолан, доппуруос боротокуола суох диэн Е. Алексеев суруйар. Доппуруос боротокуола бэс ыйын 29 күнүттэн саҕаланар. [[1938]] с. [[балаҕан ыйын 15]] күнүгэр диверсийэҕэ, национализмҥа, үспүйүөннээһиҥҥэ, куорҕаллааһыҥҥа буруйдаан ССРС оһуобай боломуочуйалаах үрдүкү байыаннай суута ытарга уурбута. Ол күн суут бириигибэрэуурааҕа олоххо киирдэ диэн Барахов дьыалатыгар тигиллэн сылдьар, ол аата 40 саастааҕар ытыллыбытаытыллыбыт.

[[1956]] с. алтынньы 31 күнүгэр толоруИсидор реабилитацияламмытаБарахов үтүө аата чөлүгэр түһэриллибитэ.

* Барахов аатын Үөһээ Бүлүү улууһун киинигэр баар улууска биир бастакы уонна ордук бөдөҥ оскуолалартан биирдэстэрэ 1957 сыллаахтан сүгэр. Оскуолаҕа киниэхэ аналлаах стендэ баар, сыл аайы киниэхэ аналлаах уруоктар<ref>[http://festival.1september.ru/articles/549172/ Открытый урок-презентация "Исидор Барахов — выдающийся политический деятель, руководитель, ученый-экономист" ] Фестиваль педагогических идей. 1september.ru</ref> ыытыллаллар. Оскуола үчүгэйтуйгун үөрэнээччитигэр кини аатынан стипендия төлөнөр.

* Сэбиэскэй саҕана Үөһээ Бүлүү улууһун бөдөҥ сопхуоһасовхуоһа кини аатын сүгэр этэ.

* Барахов аатынан теплоходу ааттабыыттараааттаабыттара.

[[Категория:Олунньу 1312 күнүгэр төрөөбүттэр]]