Кэм: Барыллар ыккардыларынааҕы ураты

Ис хоһооно сотторолунна Ис хоһооно эбилиннэ
Көннөрүү туһунан суруллубатах
Көннөрүү туһунан суруллубатах
4 устуруока:
 
[[Категория:Кэм|*]]
Кэм
Тегурук кун уонна дьыл утумнара хатылана туруулара уонна тустаа5ына айыл5а кестуутэ, олоруу - дьаhаныы Кэм диэн ааттанар. Кэм бэйэтин дьаалытынан эбэ сууругун курдук устар да устар. Былыргы саха ейдебулунэн; бастакытынан, кэм харыыта суох хатылана турар икки утумнаах 1. Тегурук кун утума. 2. Дьыл (кэмнэрин) утума. Иккиhинэн, былыргы саха Орто дойду оло5ор туох барыта кэмнээх-кэрдиилээх диирэ. Олоххо баарга барытыгар айыл5а хамныыр харатын, балыктарын уонна харамайдарын оло5ор туох эрэ буолар, бутэр кэмнээх, мунур уhуктаах диэн ейдебуллээ5э.
 
КЭМ.
ТегурукТёгурук кун уонна дъылдьыл кэмнэрин утумнара хатылана туруулара уонна тустаа5ынан айыл5а кестуутэкёстуутэ, олоруу-дъа7аныыдьаhаныы КЭМ диэн ааттанар.
Кэм бэйэтин дъаалытынандьаалытынан эбэ сууругун курдук устар да устар.
1.Кэм утумнара.
 
Кэм быыстала суох хатылана турар икки утумнаах:
А/ Тегурук кун утума:
Тын хатыыта.(" Тын батыйа кылаанын курдук санардыы су7уйасуhуйа кетен эрэр." Кулун Кул- лустуурКуллустуур, 773 столб.)
Сарсыарда( Сар сырдаа).( "Сарыыр танара санардыы арылла сырдаан эрэр эбит". Кул. Куллустуур, 770-780 столб.)
Кунус.Кун ортото.
Киэhэ.
Киэ7элик.Киэ7э.
Са7ар5аСаhар5а.( са7ар ар5аа.)
Им сутуутэ.
Туун ортото.Туун.
Буруйбут хара былыт илин са5ахтан сэгэтэ тэйиитэ( эбэтэр са5а5ы бу буруйуен а5ай иннинэ) сайынны тахсар кун сарданата" тын хатыыта" диэн ааттанар.Тын хатыыта кы- 7ынныкыhынны кэмнэ айыл5а кестуутун бы7ыытынанбыhыытынан суох.Кеннеру олох эрдэ, халлаан сырдыан иннинэ диэн суолта5а туттуллар.
Б/ ДъылДьыл утума:
Сайын.
Куhун.
Ку7уеру.Ку7ун.
Кыhын.
Кы7ыары.Кы7ын.
Саа7ыары.Саас.
 
2.Кэм утумугар оло5урар ейдебуллэр.
 
Былырыын:
-------- сайын( бы7айынбыhайын).
--------ку7ункуhун( буку7унбукуhун).
-------- кы7ынкыhын( быкы7ынбыкыhын).
-------- саас( бы7аасбыhаас).
Быйыл:
------- сайын( бу сайын).
------- ку7ункуhун( бу ку7ункуhун).
------- кы7ынкыhын( бу кы7ынкыhын).
------- саас( бу саас).
Иллэрээ кун (икки хонуктаа5ыта).
Иллэрээ( сарсыарда, кунус, киэ7экиэhэ, туун).
Бэ5эhээ.
Бэ5э7ээ.
Бугун.(Бу кун.)
Сарсын.
Ейуун.
Э7иилЭhиил( сайын, ку7ункуhун, кы7ынкыhын,саас).
3. Кэм кэрдии.
 
Орто дойду оло5ор туох барыта кэмнээх-кэрдиилээх.Олоххо баарга барытыгар, хам- ныырхамныыр харалар, кетердер, балыктар уонна харамайдар олохторугар туох эрэ буолар, бутэр кэмэ, кэхтэр, мунур у7угауhуга.
Холобура олонхо5о этиллэр: " О7о5остоохОhо5остоох буолар кэмэ кэрдиитэ".( Кыыс Дэбилийэ, 470- 577 столб.)
4. Кэм кээмэйдэрэ( саха угэстэринэн).
 
Чыпчылыйыах тугэнэ( тургэнэ).
62 устуруока ⟶ 61:
Хонук( тахсар кун киирэн ессе сана кун тахсыар дылы кэм.)
Ый( халлаанна ый уескээн-бутэн ессе сана ый уескуер диэри кэм.)
Тегурук сыл( дъылдьыл хайа эрэ утума са5аланан-бутэн эргийэн кэлэн хатыланыар дылы кэм.)
Бэлиэ сыл( ханнык эмэ бэлиэ тубэлтэ буолбут дъылыттандьылыттан кэми аа5ыы.)
Ки7иКиhи уйэтэ.( Ки7иКиhи уескээн, олох олорон елуер диэри кэм.)
Кэнэ5эс( хойут.) Кэнэ5э7инКэнэ5эhин-кэнэ5эс( хойутаан, ер сыллар ааспыттарын кэннэ.)
Кэнэ5эски( кэлин, хойут кэлиэхтээх.)
Мунур( мун) уйэ.( Суус сыл.)
71 устуруока ⟶ 70:
Быдан былыргы уйэ.
5.Былыргы саха оло5ун сорох кэмнэрэ.
 
(Олоххо туох эрэ буолар, оно7уллароноhуллар чэрчитэ. Табыгастаах, то5оостоох тугэн.Хайа эрэ еттунэн ураты бэлиэ кэм.)
Ыам кэмэ.
Сайылыкка тахсар кэм.
Кулун тутар кэм.( Былыргы саха биэни ыыр ту7уттантуhуттан кулуну тутара( хаайара.)
Ы7ыахЫhыах кэмэ.
От кэмэ.
Кы7ынныКыhынны бала5анна киирэр кэм.
Кыстык(Кы7ынныКыhынны бала5анна киирииттэн аны сайын сайылыкка тахсыахха дылы кэм.
Мунха кэмэ.
Танха и7иллиириhиллиир кэм.
ДъылДьыл о5у7уно5уhун маннайгы, иккис муостара тостор кэмнэрэ.
Ебугэ сааскы быстарыкка бэс сутукатын тарга( уутугар) буккуйан сиир кэмнээ5э.
6.Маны та7ынантаhынан кэм кэрдии ейдебул чэрчитинэн саха оло5ун кэккэ кэмнэрэ.
 
Сааскы кэм.
Эргэ дъылдьыл.( Эбэ муу7амууhа устуор диэри чугастаа5ы кэм.)
ДъылДьыл ыпсыыта.( Эбэ муу7амууhа устуохча устубакка турар туруга.Онтон куннээ5и олоххо -дьаhахха дъа7ахха" эргэ дъылдьыл эстиитин", "Сана дъылдьыл салаллыытын" эргинэ кэм диэн ейденере.)
Сана дъылдьыл.(Эбэ муу7амууhа устуутуттан сайынны еттунээ5и кэм.)