Бүрээт тыла: Барыллар ыккардыларынааҕы ураты
Ис хоһооно сотторолунна Ис хоһооно эбилиннэ
Көннөрүү туһунан суруллубатах |
Көннөрүү туһунан суруллубатах |
||
1 устуруока:
'''Бүрээт тыла''' (эбэтэр '''бүрээт-моҥҕол тыла''', бэйэтинэн аата — ''буряад хэлэн'' эбэтэр ''буряад-монгол хэлэн'') диэн [[Бүрээттэр|бүрээттэр]] уонна сорох атын омуктар тыллара буолар. Моҥҕол тылларын бөлөҕөр киирэр. [[Нуучча тыла|Нуучча тылын]] кытта [[Бүрээт Өрөспүүбүлүкэтэ|Бүрээт Өрөспүүбүлүкэтин]] ил (государственнай) тыла буолар.
== Диалектэр ==
Субу маннык диалектэри араараллар:
* арҕааҥы (эхирэд-булагад диалегэ)
* илиҥҥи (хори диалегэ)
* соҕурууҥҥу (сонгоол-сартуул диалегэ)
* ортоку
* баргыт тыла
Лексиканан уонна кыратык фонетиканан уратылаахтар. Морфологияҕа улахан уратылара суох, ол иһин араас диалегинэн саҥарар бүрээттэр бэйэ бэйэлэрин өйдөһөллөр.
== Сурук-бичик ==
XVII үйэ тиһэҕиттэн ыла моҥҕол былыргы суруга туттуллар этэ. XX үйэ саҕаланыытыгар бүрээт тыла маҥнайгылаан латын суругунан суруллубута: 1910 сыллаахха «Buriaad zonoi uran eugeiin deeji» диэн брошюра тахсыбыта. 1926 сыллаахтан бүрээт латын алпаабытын оҥоруута саҕаламмыта. Үс сылынан алпаабыт оҥкула бэлэмнэммитэ. Ол эрээри, ити барайыак бигэргэммэтэҕэ. 1930 сыл олунньутугар иккис барайыак оҥоһуллубута, ол гынан баран эмиэ туһаныллыбатаҕа. Дьэ, 1931 сыллаахха бүрээт латын алпаабыта үһүстээн тутуллан баран бигэргэммитэ:
{| style="font-family:Microsoft Sans Serif; font-size:1.4em; border-color:#000000; border-width:1px; border-style:solid; border-collapse:collapse; background-color:#F8F8EF"
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | A a
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | B b
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | C c
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ç ç
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | D d
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | E e
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | F f
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | G g
|-
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | H h
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | I i
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | J j
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | K k
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | L l
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | M m
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | N n
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | O o
|-
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ө ө
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | P p
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | R r
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | S s
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ş ş
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | T t
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | U u
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | V v
|-
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | X x
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Y y
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Z z
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ƶ ƶ
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | ь
|
|
|
|-
|}
Болҕой: '''x''' уонна '''ь''' буукубалар 1937 сыллаахха биирдэ киирбиттирэ.
1939 сыллаахха алпаабыт өссө биирдэ уларыйбыта: бу сырыыга кириллицаҕа көспүтэ. Нуучча алпаабытыгар холоотоххо үс буукубанан элбэх: '''ө''', '''ү''' уонна '''һ'''.
{| style="font-family:Arial Unicode MS; font-size:1.4em; border-color:#000000; border-width:1px; border-style:solid; border-collapse:collapse; background-color:#F8F8EF"
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | А а
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Б б
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | В в
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Г г
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Д д
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Е е
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ё ё
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ж ж
|-
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | З з
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | И и
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Й й
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | К к
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Л л
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | М м
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Н н
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | О о
|-
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ө ө
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | П п
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Р р
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | С с
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Т т
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | У у
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ү ү
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ф ф
|-
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Х х
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Һ һ
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ц ц
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ч ч
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ш ш
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Щ щ
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ъ ъ
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ы ы
|-
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ь ь
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Э э
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ю ю
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Я я
|
|
|
|
|-
|}
[[Категория:Тыллар]]
| |||