Гаврилов Кузьма Осипович: Барыллар ыккардыларынааҕы ураты
Ис хоһооно сотторолунна Ис хоһооно эбилиннэ
к The file Image:Гаврилов_К.О._(1918-1926).jpg has been removed, as it has been deleted by commons:User:McZusatz: ''Per commons:Commons:Deletion requests/Files uploaded by Soppuruon''. ''Translate me!'' |
Көннөрүү туһунан суруллубатах |
||
1 устуруока:
'''Гаврилов Кузьма Осипович''' (01.12.1890—1938) — 1920-с сылларга «Саха омук» уонна «Саха кэскилэ» түмсүүлэри төрүттээччилэртэн биирдэстэрэ, саха суругун-бичигин комитетыгар дьарыктаммыта.
Кузьма Осипович Гаврилов – саха
саарына.
К.О.Гаврилов биһиги киэн туттар биир дойдулаахпыт - Саха сирин бастакы биллэр дьонноруттан биирдэстэрэ этэ. Кини, «аахтахха бараммат , алаастаах сыhыылаах»
Куоллара үрэҕин биир кэрэ көстүүлээх «Хоптолоох» алааhыгар 1890 сыллаахха ахсынньы 1 күнүгэр күн сирин
көрбүтэ. Кини саха дьадаҥы ыалын оҕото, бэйэтин талаанынан уонна дьулуурунан
бастаан нэһилиэгэр церковнай – приходской оскуоланы , онтон нэһилиэгин дьонун
көмөлөрүнэн , кинилэр үп – харчы хомуйаннар , Дьокуускайдааҕы реальнай
училищены бүтэрбитэ. Кузьма Осипович күн күбэй ийэтэ – Александра Саввична
Гаврилова (Левина) – хорсун санаалаах ийэ этэ. Оҕолорун барыларын үөрэхтээх
дьон оҥортообута. Оҕолорун үөрэттэрээри, саас Куоллара үрэх уутунан уhааран мас киллэрэн улахан дьиэ
туттубута , билигин нэhилиэкпитигэр
Υөрэҕирии музейа буолан турар. Кузьма политсыылнай Петр Стуловка Куоллараҕа үөрэммит. 1898
с.Бүтэйдээх церковнай – приходской оскуолатыгар үөрэнэ киирэр. Бу оскуола маҥнайгы үөрэнээччилэриттэн биирдэстэрэ. Олус
үчүгэйдик үөрэммит. Федор Гаврильевич Сивцев – Суѳдэр аҕабыыт мэктиэтинэн уонна нэhилиэгэ үп хомуйан Дьокуускай куоракка миссионерскай
оскуолаҕа үөрэнэ киирэр. Миссионерскай оскуоланы туйгуннук бүтэрэн баран
реальнай училищеҕа үөрэнэр. Үөрэнэр сылларыгар бастыҥ математик уонна омук
тылын билээччи быhыытынан биллэр. Реальнай училищены туйгуннук үөрэнэн
бүтэрэр. К.О.Гаврилов аҕата эрдэ өлөн үөрэҕин быыhыгар куруусчуттаан , репетитордаан эбинэр, ону таhынан дьонугар көмөлөhөр эбит.
К.О.Гаврилов –Тыа оҕото диэн псевдонимынан эрдэтээҥҥи кэпсээнньит, суруйааччы быһыытынан биллэр. Кини өссө үөрэнэ сылдьан, хоһоон уонна кэпсээн суруйара. Онон , кини саха революция иннинээҕи литературатыгар
кэпсээнньит быһыытынан киирбитэ. Тыа сиригэр төрөөбүт уонна улааппыт буолан,
саха дьонун олохторун эйгэтин үчүгэйдик билэрэ, ол иһин кини кэпсээннэрн сюжета тыа сахатын күннээҕи олоҕун – дьаһаҕын тула
сайдар. Кэпсээннэрэ: «Оҕолоох ыалтан оннооҕор уот уѳрэр», «Аата уол даҕаны
буолбат», «Идэhэ», «Кэччэгэйтэн кэлтэгэй хамыйахтаах басыhар», «Ынах тѳрүүр кэмэ буолла» бары оччотооҕу тыа
сирин сахатын олоҕун ойуулууллар. Маны таһынан К.О.Гаврилов хоһооннору эмиэ
суруйан испит эбит. Хоhоонноро:
«Тыымпы», «Баhаар Баhылайа»,
«Былыргы саха» . Чугас доҕоро С.А.Новгородов 1923 с. Гаврилов кэпсээннэрин
«Ааҕар кинигэтигэр» уонна «Саҥа суол» диэн үөрэх хрестоматиятыгар киллэрэн , кини
кэпсээннэрин оччотооҕуга элбэх саха киһитэ , ол иһигэр үөрэнээччилэр
билэллэрэ. 1931 сыллаахха тахсыбыт
Улахан Сэбиэскэй энциклопедияҕа саха прозатын саҕаласпыт К.О.Гаврилов – Тыа
оҕото литература салаатыгар киирэ сылдьар. Онон, К.О.Гаврилов суруйааччы
быһыытынан саха литературатыгар сөптөөх миэстэтин булуо, саха литературатын
төрүттэспит төһүү киһи быһыытынан сыаналаныа диэн эрэнэбит.
К.О.Гаврилов «Саха омук» общество тэрийээччитэ уонна
салайааччыта. Саха норуота сайдарыгар
элбэҕи үлэлээбитэ. Тыл комиссиятын чилиэнэ , сахалыы маассабай сурук – бичик
сайдыытыгар бэйэтин кылаатын киллэрбит сырдатааччы, норуотун сайыннарыыга
инники күөҥҥэ сылдьыбыт киһи буолар.
Оччотооҕу суруйааччылары кытары чугас доҕордуу сыhыаннааҕа. Холобур: П.А.Ойуунускай, Алампа, Кундэ,
Алтан – Сарын. Саамай чугас доҕоро лингвист С.А.Новгородов.
К.О.Гаврилов –
«Холбос» Респотребсоюhу
төрүттээччи, экономист быһыытынан эмиэ сыаналанар. 1914 с. Саха
сиригэр бастакы «Экономия» диэн эргиэн
кооперативнай табаарыстыбатын тэрийбитэ. 4 сыл иhигэр табаарыстыба улуустарга 67 филиалламмыта. 1918
с ахсынньыга кооператордар I
съездтэригэр «Холбос» потребкооперацияны тэрийбитэ уонна кэккэ сылларга салайбыта. «Холбос» күн
бүгүҥҥэ дылы үүнэ – сайда, республика олохтоохторун аһата – таҥыннара олорор
улахан биллиилээх тэрилтэ. Совнарком председателя М.К.Аммосова көрдөhүүтүнэн 1921
– 26 сылларга Москваҕа Саха сирин представительствотыгар үлэлээбитэ.
М.К.Аммосовы, И.Н.Бараховы, С.М.Аржаковы кытары автономияны ылыыгаүлэлээбитэ. I Бүтүн Союзтааҕы быыстапкаҕа Саха сирин кытыннарбыта
– I степеннээх дипломунан наҕараадаламмыта.
Е.Ярославскайы уонна С.Орджоникидзены кытары доҕордоhоро. М.И.Калинины уонна В.И.Ленины кытары көрсүбүтэ.
Кэлин Москваҕа баран «Союзпушнина», «Союззолотопродснаб» диэн тэрилтэлэргэ
экономистаабыта.
Кузьма
Гаврилов бары өттүнэн сайдыылаах киhи этэ. Спорт көрүҥнэринэн уонна физкультуранан утумнаахтык
дьарыктанара Ол курдук, тустуунан,
харбааhынынан, ытыынан ,гиря көтөҕүүнэн, дьарыктанара.
Лапта, бильярд, шашка уонна шахмат
оонньуура. Үчүгэйдик уруhуйдуура, чертежтары оҥороро. Быыстапкаларга
кыттара Маhынан уонна тимиринэн уhанара. Үчүгэйдик таҥнара. Театрдарга уонна
быыстапкаларга сылдьарын сөбүлүүрэ. Чөл
олоҕу тутуhара. Табаҕы, арыгыны утарара. Киэҥ өйдөөх, элбэхтик аахпыт – билбит, нууччалыы
үчүгэйдик саҥарар, дьиҥ культуралаах киһи
этэ. Кини норуот үөрэҕириитин, тылы сайыннарыы, Саха сирин
государственнай тутулун, олохтоох айылҕа баайын – дуолун туһаныы, интеллигенция
өйүн – санаатын түмүү боппуруостарыгар улахан болҕомтоту тарпыта.
К.О.Гаврилов -
сталинскай репрессия сиэртибэтэ. 1938 сыллаахха 48 саастаах
К.О.Гаврилов тутуллубута. Кинини «Аммосов
дьыалатыгар», контрреволюцияҕа, шпионажка, дойдуну таҥнарыыга
буруйдаабыттара. Балаҕан ыйын 15 к. Москва Бутово диэн оройуонугар НКВД «Коммунарка» диэн полигонугар
ытыллыбыта. Кэлин 19 сыл буолан баран,
1957 с. буруйа суоҕунан, кини үтүө аата чөлүгэр түһэриллибитэ, толору реабилитацияламмыта. Кузьма Осипович бэйэтин кэнниттэн бэртээхэй
кыыһын хаалларбыта. Кыыhа Мария Кузьминична Гаврилова академик, географическай наукалар доктордара, климатолог этэ.
== Олоҕун олуктара ==
| |||
.jpg&action=edit&redlink=1){kind=link}