Салгын кут: Барыллар ыккардыларынааҕы ураты

Ис хоһооно сотторолунна Ис хоһооно эбилиннэ
'САЛГЫН КУТ Арҕааҥҥы үөрэхтээхтэр оҕоҕо буор уонна ийэ кута үөскээһи…' ыйааһыннаах саҥа сирэй оҥоһулунна
 
Xaahax (ырытыы | суруйуу)
категория Кут-сүр үөрэҕэ
2 устуруока:
 
Арҕааҥҥы үөрэхтээхтэр оҕоҕо буор уонна ийэ кута үөскээһиннэрин быһааран билбэттэриттэн аҥардастыы салгын куту, үөрэҕи-билиини иҥэриниини сайыннара сатыыллар. Үөрэҕи-билиини оҕоҕо иҥэриини арҕааҥҥы үөрэхтээхтэри быһаччы үтүктэр биһиги иитээччилэрбит уонна үөрэтээччилэрбит кыайа-хото туталлар. Арай бу үчүгэй үөрэнээччилэрбит тоҕо куһаҕан, сиэрэ суох, ыар быһыылары оҥороллор диэни кыайан быһаарбаттарыттан олору оҥорооччу эдэрдэрбит эбиллэн иһэллэр.
 
Үөрэҕи билиини бэйэ өйүнэн-санаатынан иҥэринэн иһии киһи салгын кутун үөскэтэр. Салгын кут оҕо тугу оҥорорун умнубат буолбут кэмиттэн, ол аата биэс эбэтэр алта сааһыттан ыла сайдан барар. Аныгы үөрэх кыһалара оҕо салгын кутун сайыннарыыны, үөрэҕи-билиини иҥэриини утумнаахтык ыыталлар. Ол эрээри олох ханнык эмэ түргэнник кэлэн ааһар кэмигэр киһи өйө баайыллан, өйө көтөн ылар кэмэ кэлэн ааһарын аахсыбаттарыттан, атаах буола улааппыт эдэрдэр оҥорор куһаҕан быһыылара тоҕо эбиллэн иһэллэрин кыайан быһаарбаттар.
 
Сахалар оҕону иитэр, үөрэтэр үөрэхтэригэр эрдэлээн үөрэтэн иһии диэн өйдөбүл баар. Сайдан иһэр оҕо өйө-санаата саҥаны билээри-көрөөрү кэмэ кэлэн истэҕинэ, барыны-бары билэр улахан киһи оҕону батыһыннара сылдьан бэйэтэ көрдөрөн биэрэн үтүгүннэрэн үөрэтэн иһиитин «Эрдэлээн үөрэтэн иһии» диэн ааттанар. Ол аата оҕо өйө-санаата сайдан иһиитин билэн тугу барытын эрдэттэн үөрэтэн, билиһиннэрэн, үчүгэй быһыылары талан ылан маннык оҥоруллар диэн көрдөрөн, биллэрэн, ону бэйэтигэр оҥорторон, оннук үгэс үөскээһинин ситиһии буолар.
 
Биһиги үөрэтии бу көрүҥүн бастатан туран киллэриибит биир сүрүн тутулуктаах. Ол тутулугунан оҕо аан маҥнай билбитин, соһуйа көрбүтүн олус кытаанахтык, дириҥник иҥэринэригэр, ол билиитэ ийэ кутун быһалыы үөскэтэн, хаһан даҕаны умнубатыгар олоҕурар. Ол аата үчүгэй быһыылары аан бастаан оҥотторон соннук үгэстэр ийэ кутугар иҥэллэрин ситиһии буоларын төрөппүттэр билиэ этилэр.
 
Үчүгэй быһыылары аан бастаан оҥотторон соннук үгэстэр ийэ кутугар иҥэллэрин ситиһии буоларын төрөппүттэр билиэ этилэр.
 
Төрөппүттэр оҕолорун эрдэттэн үөрэтэн биэриилэрэ хойутаан хааллаҕына, оҕо бэйэтэ онтон-мантан көрөн-истэн, тутан-хабан эбэтэр кимтэн эмэ, атын киһиттэн истэн-көрөн син-биир ону билиэ, оҥоруо эрээри, киһи быһыытыгар, сиэргэ-майгыга сөп түбэспэт буоларын тэҥэ, үгүстүк сыыһа туттан, бу быһыытын куһаҕаҥҥа кубулутуон сөп.
 
Үөрэҕи ылыныы икки өрүттээҕин быһаарар уонна дириҥэтэн биэрэр «Yөрэҕи ылымтыа киһи дьон сыыһаларыттан көрөн, онтон үөрэҕи бытааннык ылынар киһи бэйэтин сыыһаларыттан үөрэнэр» диэн этии баар.
 
Yөрэҕи ылымтыа киһи араас суруйуулартан билэн-көрөн, ааҕан, истэн билиитэ-көрүүтэ түргэнник сайдар. Ити эрээри маннык билии хаһан үгэскэ кубулуйан киһини бэйэтин салайара олус ыраах, онтон киһи бэйэтин сыыһаларыттан үөрэммитэ ордук дириҥник, уһуннук умнуллубат гына иҥэринэн уратыланар уонна “дириҥ билиигэ” кубулуйар.
 
Сахаларга өсөһүннэрэн үөрэтии диэн баар. Бу үөрэх улаатан иһэр оҕоҕо өсөһөр санааны үөскэтэринэн кыайыыга-хотууга, ситиһиигэ дьулуурун улаатыннарыыга туһалыыр аналлаах. «Бачча улаатан бараҥҥын маны кыайбаккын дуо?» диэн этии бу үөрэх сүрүн төрүтэ буолар уонна оҕо улаатан барыны-бары кыайар-хотор санаата эбиллэн иһэриттэн күүс ылар, ол иһин дьайар күүһэ улаатар.
 
Yөрэхтэн-билииттэн киирэр өй-санаа киһи быһыытын уларытара эмиэ ийэ кут нөҥүө барар. Ол аата ханныкХаннык баҕарар билии киһиэхэ үгэһи үөскэттэҕинэ эрэ, киһини бэйэтин салайар, бу үөрэҕэ этэрин тутуһар кыахтанар. Киһи ханнык баҕарар быһыытын ийэ кута хонтуруоллуу, көннөрөн биэрэ сылдьарынан саҥа үгэс ханан эрэ уруккуну баһыйдаҕына эрэ толоруллар кыахтанар. Ол курдук оҕо ийэ кутугар уорар куһаҕан диэн өйдөбүл иҥэн сылдьар буоллаҕына, кэлин улааппытын кэннэ тугу эмэ уоруохха диэн санаа киирэн да кэллэҕинэ, бэйэтин тохтотунан уорумуон, ылымыан сөп.
 
Кыра эрдэҕинэ оҕону атаахтатыы, бары баҕатын толоруу, көҥүлүнэн барыыга, туохха барытыгар аһара бара сылдьарга үөрэтии соннук өй-санаа ийэ кутугар иҥэн уурулларын үөскэтэр. Бу киһи кэлин, улаатан да баран атаахтыы, ону-маны көрдүү сылдьар буоларын таһынан, аһара баран, сыыһа туттан кэбиһэр кыахтанарын умнубаппыт буоллар кэлэр көлүөнэлэрбит киһилии өйдөөх-санаалаах, көрсүө, сэмэй буола улаатыахтара, сыыһа-халты туттунуохтара суоҕа этэ.
 
Онон сахаларСахалар өй-санаа, кут-сүр үөрэхтэрэ быһаарар ыксаллаах, ыгыллыбыт, итирбит кэмҥэ көтөн эбэтэр баайыллан хаалар өйбүт-санаабыт салгын кут диэн буолар. Итирбит киһи бары киһилии үөрэҕэ, билиитэ барыта көтөн хаалбытын кэннэ ийэ кута, кыра эрдэҕинэ иитиллибит үөрэҕэ, үгэстэрэ быһаччы салайаллар. Ол иһин итирдэхтэринэ үгүстэр бэйэлэрин көрүнэр, атаахтыыр, киһиргиир санаалара киирэн кэлэрэ улаатарыттан сыыһа-халты туттуналлара элбээн хаалара, куһаҕан быһыылар үксүүллэригэр тириэрдэр.
Онон сахаларСахалар кут-сүр үөрэхтэрин туһанан оҕо, киһи өйүн-санаатын, куттарын уратыларын билии уонна олоххо, оҕону кыра эрдэҕинэ иитиигэ, үөрэтиигэ туһаныы сайдыылаах, үөрэҕи-билиини баһылаабыт дьонтон ирдэнэр кэмэ кэллэ.