Тиритии: Барыллар ыккардыларынааҕы ураты
Ис хоһооно сотторолунна Ис хоһооно эбилиннэ
'ТИРИТИИ Саха дьоно көрсүстэхтэринэ кэпсэтиилэрин: «Туох солун баар?»…' ыйааһыннаах саҥа сирэй оҥоһулунна |
Көннөрүү туһунан суруллубатах |
||
1 устуруока:
ТИРИТИИ
Саха дьоно көрсүстэхтэринэ кэпсэтиилэрин: «Туох солун баар?» «Хайдах олороҕун?»- диэн тылларынан саҕалыыллар. Итии дойдулар олохтоохторо киһи төһө элбэхтик тиритэр да, соччонон этэ-сиинэ дьиҥ-чахчы
Тиритии туһата кырдьык, олус улахан. Көлөһүнү кытта туттуллубут шлактар, токсиннаах холбоһуктар таһаарыллан, эт-сиин ыраастанар. Онуоха таһаарар органнарга: чуолаан бүөргэ, тириигэ баар
Тиритии туһалааҕын дьон сотору-сотору баанньыкка паарданан, эл-бэхтик тиритэ - хорута үлэлээн, сүүрэн-көтөн эттэрин-хааннарын ыраастанан туһаналлар. Бааннькка паар итиититтэн киһи тириитин капиллярдара кэҥээн, тирии поралара диэн кырачаан хайаҕастар аһыл-ланнар, организм бары убаҕас системалара: хаан, лимфа, ткань убаҕастара активнай хамсааһыҥҥа киирэн, организмҥа баар туһаныллы¬быт, быраҕыллыахтаах холбоһуктар ити убаҕастартан сиидэлэнэн, көлөһүҥҥэ кубулуйан, таска таһаарыллаллар.▼
▲Тиритии туһалааҕын дьон сотору-сотору баанньыкка паарданан,
Тиритии капиллярдара бүтэйбэттэрэ, олор куруук үлэлииллэрэ улахан туһалаах, ол курдук олорунан суккуллар хаан клеткалара - лейкоциттар араас ыарыылары көбүтэр микроорганизмнартан харыстыыр аналлаахтар уонна эти-сиини итилэртэн өрүһүйэллэр.
Араас тииптээх суунар сирдэр - нуучча уонна турецкай
Тирии ньууруттан убаҕас көтүүтэ элбэх эньиэргийэни ылар, онон итииттэн көмүскэниигэ тиритии улахан суолталаах. Баанньык уонна «итии» сыахтар үлэһиттэрин тиритиннэрэр былчархайдара ордук
Саха сирин куйаас сайыныгар тиритэ-хорута элбэхтик үлэлиир дьон уһун үйэлэниини ситиһэллэригэр олук ууруллар. Үлэлээн-хамсаан, эти--сиини күүскэ хамсатан тиритии киһиттэн ордук элбэх көлөһүнү, кири--хаҕы таһаарара ханнык да дакаастабылга наадыйбат, эт-сиин ыраас-танарыгар олус туһалыыр. ▼
Илиинэн от охсуутугар үлэлээбит биригээдэ дьонуттан олус күүскэ тиритээччи, көлөһүнэ саккырыы сылдьааччы Мэ¬хээлэ 70 сааһын туолан баран саҥа кэргэн ылаары тэринэ сылдьыбыта. Үлэлээтэр эрэ олус күүскэ хамсанан, тиритэн иһэр Ньукулай билигин даҕаны доруобуйата чэгиэн-чэбдик. От үлэтигэр уһуннук тиритэ-хору¬та, күүстэрин харыстаабакка үлэлээбит дьон ордук уһун үйэлэниини ситиһэллэрин тыа сирин олохтоохторо билэллэр.▼
▲Саха сирин куйаас сайыныгар тиритэ-хорута элбэхтик үлэлиир дьон уһун үйэлэниини ситиһэллэригэр олук ууруллар. Үлэлээн-хамсаан, эти--сиини күүскэ хамсатан тиритии киһиттэн ордук элбэх көлөһүнү, кири--хаҕы таһаарара ханнык да дакаастабылга наадыйбат, эт-сиин
Спордунан, күүстээх үлэнэн дьарыктанан, тиритэн эттэриттэн-сииннэриттэн араас кири-хоҕу таһаара сылдьар киһи уһун үйэлэниини ситиһэригэр олук ууруллар.▼
▲Илиинэн от охсуутугар үлэлээбит биригээдэ дьонуттан олус күүскэ тиритээччи, көлөһүнэ саккырыы сылдьааччы
▲ Спордунан, күүстээх үлэнэн дьарыктанан, тиритэн эттэриттэн-сииннэриттэн араас кири-хоҕу таһаара сылдьар киһи уһун үйэлэниини ситиһэригэр олук ууруллар. (2,67).
Туһаныллыбыт литература.
1. Н.А.Агаджанян, П.А.Петров. Биһиги эппит-хааммыт сорох кистэ¬лэҥ күүстэрин туһунан. - Якутскай: Кинигэ изд-вота, 1984. - 80 с.
2. Каженкин И.И. Аһылык уратылара. - Дьокуускай: РИМЦ, 2007. - 84 с.
|