Сэмэй буолуу: Барыллар ыккардыларынааҕы ураты

 

Дьон бары, айылҕа айбытын быһыытынан бэйэ бэйэлэригэр маарыннаспат майгылаахтар, тус-туспа санаалаахтар. Сорох олус тиэтэйэн барыны-бары саҥалыы оҥороору, саҥаттан-саҥаны була-тала, айа-тута охсоору ыксыыр. Ханнык баҕарар дьыаланы оҥорууга ыксыыр, тиэтэйэр туһаны аҕалбатын, куһаҕаҥҥа кубулуйарын саха дьоно билэллэр. «Ыт ыксаан-ыксаан икки хараҕа суох оҕону төрөтөр» диэн өс хоһооно ону биллэрэр. Хараҕа суох ыттан туох туһа тахсыаҕай? Суох буоллаҕа дии. Ол курдук тиэтэйэн оҥоруллубут дьыала туһата кыра, суох да буолуо.

Оҕо улаата охсоору, улахан дьон дьыалаларыгар кыттыһаары, кыайа-хото тутаары ыксыыр, тиэтэйэр. Ол да тиэтэйдэр оҕо олус түргэнник этэ-сиинэ улаата да, өйө-санаата да сайда, үчүгэй быһыылары оҥорорго үөрэниитэ мунньулла охсубаттар. Олох олорууга ыксыыр, тиэтэйэр табыллыбат, куһаҕан, сыыһа-халты туттунууга тириэрдиэн сөп. Ыксыырыттан, тиэтэйэриттэн уопута суох эдэр киһи сыыһа-халты туттара элбиир. Ол иһин ордук куһаҕан. Айылҕа айбытынан оҕо этэ-сиинэ ситэн истэҕин аайы онно сөп түбэһэринэн өйө-санаата сайдан, билиитэ-көрүүтэ дириҥээн биэрэн истэҕинэ улахан табыллыы, сөп түбэһии, туруктаах буолуу үөскүүр.

 

 

Сахалар ордук элбэхтик көрсүө-сэмэй диэн холбуу этиини тутталлар. Көрсүө оҕо диэн мэнигэ, тэбэнэтэ суох, оттомноох, болҕомтолоох, үөрэҕи ылымтыа оҕону этэллэр. Киһи сирэйиттэн-хараҕыттан майгына эмиэ биллэр. Көрсүө сирэйдээх-харахтаах эдэр киһи киирэн кэллэ диэн таба көрөн сыаналаан этэллэрэ элбэх. Киһи барыта көрсүө, сэмэй буоларга дьулуһуохтаах диир сахалар үөрэхтэрэ.

«Оломун билбэккэ эрэ ууга кииримэ» диэн этии урут түһүмэ, аһара барыма, тиэтэйимэ, ыксаама диэн үлэ киһитин үөрэтэр. Көрсүө, сэмэй буолуу сэрэхтээх буолууга тириэрдэр. Сэрэхтээх киһи тугу эмэ оҥороору гыннаҕына эрдэттэн бэлэмнэнэн, туох сабыдыал үөскээн тахсарын быһааран баран биирдэ оҥорор, ол иһин сыыһа-халты туттунуулартан көмүскэллээх буолар. Кини тугу эмэ оҥоруон иннинэ, бу быһыытыттан туох содул үөскээн тахсарын быһаарарга, сыаналыырга үөрэммитэ сыыһаны-халтыны оҥороруттан харыстыыр.

 

«Умнаһыт бурдугун тыал көтүппүт» диэн этии сатаабат, кыайбат, үлэлии үөрэммэтэх киһи төһө да сыаналаах баайы-малы таах ыскайдыырын, суох оҥорорун быһаарар. Ол аата умнаһыкка төһөнү да, тугу да биэрдэххэ сотору суох оҥоруо диэн быһаччы өйдөбүллээх этии буолар.

Оҕону кыра эрдэҕиттэн көрсүө, сэмэй буолууга үөрэтии ордук наадалаах уонна туһалаах эбит диэн ылыныахпытын, өйбүтүгэр-санаабытыгар иҥэриниэхпитин наада. Олоҕу, үлэни-хамнаһы табатык өйдүүрүттэн көрсүө, сэмэй киһи элбэх туһалаах дьыалалары оҥорор кыахтанар. Ол иһин сахалар таҥаралара «Таҥара сэрэҕи таптыыр» диэн этэр уонна көрсүө, сэмэй буолууга оҕону кыра эрдэҕиттэн, ийэ кута иитиллэр кэмиттэн ыла үөрэтэргэ аналланар.