Неологизм: Барыллар ыккардыларынааҕы ураты
Ис хоһооно сотторолунна Ис хоһооно эбилиннэ
Iamalina ab (ырытыы | суруйуу) Көннөрүү туһунан суруллубатах |
Iamalina ab (ырытыы | суруйуу) Көннөрүү туһунан суруллубатах |
||
9 устуруока:
Иккиһинэн, Өктөөп өрөбөлүүссүйэтин кэнниттэн 20-30-с сылларга саҥа уопсастыбаннай тутул олоҕуруутугар уонна сахалыы сурук оҥоһуллан саха тылынан бэчээт, үөрэх тэнийэн барыытыгар саха тылын лиэксикэтэ саҥа тылларынан хаһааҥҥытааҕар да күүскэ эбиллибитэ. Бу кэм ураты бэлиэтинэн ''совет, революция, ревком, ячейка, буржуазия, кылаассабай, коммуна, социализм, съезд, пленум, [[конституция]], [[артыал]], [[колхоз]], [[барабылыанньа]], [[стахановец]]'' курдук уопсастыбаннай-бэлитиичэскэй ис хоһоонноох тыллар уонна ''физика, химия. математика, география, история, философия, электричество, ток, вещество, эттик, өлүү, ыйааһын, суурадаһын, үөскэх'' курдук наука, техника терминнэрэ саха тылыгар аан бастаан киэҥник үөдүйбүттэрэ буолар. Ити араҥалары кытта тэҥҥэ 20-30-с сылларга атын эйгэлэргэ сыһыаннаах үгүс тыллар эмиэ үөскээбиттэрэ (холобурга ''телефон, телеграмма, радио, трактор, аэроплан, малатыылка, сиэйэлкэ, ааҕар балаҕан, училище, театр, артист'' курдук тыллары ыйыахха сөп).<ref>Афанасьев П.С. Саха билиҥҥи тыла. Лексикология. – Дьокуускай: Саха государственнай ун-тын изд-та, 1996. </ref>
20-30-c сылларга, сахаҕа сурук үөдүйэн литирэтиирнэй тыл төрүттэммит буолан, саҥа тыллар үөскээһиннэрэ сурук тылынан сүрүннэнэн барбыта. Ол инники кэмнэргэ тэҥнээтэххэ улахан уларыйыы этэ. Быстах түгэни ыллахха, сурук тыла (литирэтиирнэй тыл) нууччаттан киирэр тыллары толору сахатыппакка ылыныыта саҕаламмыта. Ол да буоллар бу кэмҥэ саҥа тыллары үөскэтии аҥардас нуучча тылыттан ылыныынан эрэ барбатаҕа, саха тылын бэйэтин ис кыаҕын туһанарга сорунуу толору утума да суох буолара эмиэ баара. Холобур, ити кэмҥэ ''оттук, уматык, сабардам, кыамта, ат кууһэ, сөҥүү, уоҕурдуу, кэрбээччи'' курдук үгүс табыгастаах саҥа тыллар булуллубуттара.<ref>Интэриниэт ситимэ. Google. Нууччалыы бикипиэдьийэ. Петрова Т.И. Краткий русско-якутский словарь = Нууччалыы-сахалыы тылдьыт: учебный словарь. – Якутск: Бичик, 2008. Петрова Т.И., Васильева А.А., Семенова С.С., Ушницкая А.И. Саха тыла. – Дьокуускай: ХИФУ Издательскай дьиэтэ, 2002. </ref>
Үһүс кэм – саха тылын сылабаарнай састааба саҥа тылларынан кэҥээһинин кэлиҥҥи кэмэ. Бу кэм билим-техническэй өрөбөлүүссүйэ сайдыытынан сибээстээн саха тылыгар нуучча тылыттан билим, тиэхиникэ үгүс саҥа тиэрминнэрэ киирэллэринэн ордук бэлиэ. Оҕурдук 50-с сыллар бүтүүлэриттэн ыла, холобура, ''космонавт, автоматика, телевидение, ядернай, лазер, кибернетика, генетика, электроннай, полупроводник, ЭВМ, [[информатика]], [[биоэнергетика]], [[видеотехника]], [[Көмпүүтэр|компьютер]], [[экология]]'' курдук тыллар туттуллуулара кэҥээн иһэр. Итини кытары сэргэ билиҥҥи кэмҥэ, уопсастыбаннай олох уларыйан, уопсастыбаннай-бэлитиичэскэй суолталаах уонна аныгы ырыынак эйгэтигэр сыһыаннаах эмиэ үгүс саҥа тыллар үөскүү тураллар.<ref>Гаревой Габ «Русский язык, XXI век: новые заимствованные слова» </ref>
Неология – саҥа тыллары (неологизмнары) үөрэтэр билим.
| |||