Үөр: Барыллар ыккардыларынааҕы ураты
Ис хоһооно сотторолунна Ис хоһооно эбилиннэ
Көннөрүү туһунан суруллубатах |
Көннөрүү туһунан суруллубатах |
||
1 устуруока:
'''Үөр''' диэн элбэхтэр бөлөхтөһөн сылдьыылара эбэтэр улахан бытарыйыыта ааттанар.
Киһи өйө-санаата хайдах тус-туспа арахсалларын былыргы сахалар билэллэрин билигин
Эстибит, быстыбыт, санаата букатыннаахтык түспүт киһини сахалар «Сүрэ тостубут» диэн этэллэр. Сүр тостуута, суох буолуута санаа түһүүтүн, өй көтүүтүн, киһи буолан бүтүүнү, сүөһү өйүгэр-санаатыгар төннүүнү бэлиэтиир.
Киһи салгын кута арахсан бардаҕына - иирэр, өйө көтөр,
Киһи өллөҕүнэ куттара арахсан бараллар. Сахалар кут-сүр үөрэхтэрэ этэринэн киһи салгын кута үрэллэн ыһыллар, онтон ийэ кута Үөһээ дойдуга тахсан
Туох эмэ олус кыралар, биирдиилээн сылдьаллара кыаллыбат буоллаҕына үөр буолан, холбоһон сылдьаллар. «Бөрө үөрэ», «Сылгы үөрэ» диэн элбэх бөрөлөр, сылгылар холбоһон бииргэ сылдьалларын ааттыыбыт. Yөрэ диэн араас астартан холбуу булкуллан оҥоруллубут аһылык сахаларга эмиэ баар.
Үөрэх диэн үөр уонна ээх диэн тыллар холбоһууларыттан үөскээбит. Элбэхтэр этиилэрин ылын, иҥэрин, сөбүлэс диэн буолар. Бэйэлэрэ кыра-кыра, тус-туспа эрээри бииргэ холбоһон сылдьар өй-санаа холбоһуктара эмиэ үөр диэн ааттаналларын үөр буолуу диэн баара биллэрэр.
Былыргылар этэллэринэн куһаҕаннык өлбүт киһи кута кыайан Үөһээ дойдуга тахсыбатаҕына үөр буолар. Быстах өлүүгэ түбэһэн, эдэр сааһыгар өлбүт киһи ийэ кута ситэ сайдыбатаҕына, кыайан Үөһээ дойдуга тиийбэккэ хаалар. Ол иһин кини кута бэйдиэ сылдьар үөр буолар. Урут тыыннаах эрдэҕинэ сылдьыбыт сирдэринэн көҥүл сылдьарыгар тиийэр. Хас киһи барыта көрүөн сөп. Ордук аһаҕас эттээх дьон араас үөрдэри, абааһылары элбэхтик көрөллөр.▼
▲Былыргылар этэллэринэн куһаҕаннык өлбүт киһи кута кыайан Үөһээ дойдуга тахсыбатаҕына үөр буолар. Быстах өлүүгэ түбэһэн, эдэр сааһыгар өлбүт киһи ийэ кута ситэ сайдыбатаҕына, кыайан Үөһээ дойдуга тиийбэккэ хаалар.
Өлөрүллүбүт дьон куттара эмиэ ханна да ырааппакка эрэ чугас сылдьаллар, сыһыаннаах дьоҥҥо биллиэхтэрин сөп. Үөрү саха дьоно былыргыттан билэллэр. Урукку итэҕэлинэн, бэйэтигэр тиийинэн эбэтэр оһолго өлбүт киһи кута абааһы буолан тыыннаах курдук сылдьара үөр диэн ааттанар. (1,217).
Салгын кут үөр буолар диэн быһаарар Курууппа ойуун. (2,34). Биһиги бу этиигэ сөбүлэспэппит. Салгын кут диэн өссө үгэскэ ситэ кубулуйа илик өй-санаа ааттанар.
Моҥнон өлбүт, анньынан, оһоллонон, иирэн өлбүт, абааһы буолан өлбүт киһи дууһатын туох да туппат эбит.
Үөр - былыргы саха итэҕэлинэн киһи кута абааһы буолта. Бэт былыргы кэмҥэ Омоҕой баай мааны кыыһа моҥнон, ыйанан өлөн Аан Чээкэй диэн харах абааһыта буолбут. Ол тэҥэ Чуонах ууһа хотун - брааскай омук Иирэр Саар кыргыттара: Тайахтаах Натааһа, Баттахтаах Маарыйа, Өксөкүлээх өрө харах Өрүүнэ той диэннэр. Болугур, Аллан, Игидэй, Бахсы айыылара кэнники үөскээбиттэрэ бааллар. Кинилэр бары баай олоҕор үөскээбит, баай удьуордара, ону кэнники айыы диэн аат биэрбиттэр. Ол үөрдэр айыылаах-буруйдаах куттара үөһэ көппөккө отто дойдуга уста сылдьаллар. Кырыыска этиллэн, кырамаҥҥа анньыллан үөр буолаллар. Үөрдэр куттара дьабыҥҥа кыайан көппөккө айыы-үөр буолаллар эбит. (3,313).
Манна биһиги быһаарыыбытын эбэн биэрдэхпитинэ куһаҕан санааларынан туолбут кут, ол аата үөр, бу санаалар бэйэ-бэйэлэрин кытта тардыстыыларыттан кыайан үрэллэн, ыһыллан хаалбакка, ыраах барбакка чугас сылдьалларыттан дьоҥҥо көстөр, биллэр
Киһи бэйэтин өлөрүнүүтэ диэн олус куһаҕан, ыар быһыы, хара айыыны оҥостунуу буолар. Маннык ыар быһыыны киһи куһаҕан санаалара
Үөрдэр бэйэлэрэ ханна да барбаттар, чугас урут олорбут сирдэрин аттыгар сылдьаллар. Аһаҕас эттээх дьон үөрдэри элбэхтик көрөллөрө бэлиэтэнэр. Yөр ордук элбэхтик бэйэтин аймахтарыгар көстөн биллэр. Өлөөрү сытар дьон аймахтарыгар хом санаалаах буолуулара элбэҕиттэн үөр аймахтарга көстөр дииллэр.
|