Үчүгэйи оҥоруу: Барыллар ыккардыларынааҕы ураты
Ис хоһооно сотторолунна Ис хоһооно эбилиннэ
'==Үчүгэйи оҥоруу== «Олох ыарахан» диэн этиини билигин, сэбиэскэй былаа…' ыйааһыннаах саҥа сирэй оҥоһулунна |
Көннөрүү туһунан суруллубатах |
||
1 устуруока:
'''Үчүгэйи оҥоруу''' диэн киһи үтүө, үчүгэй баҕа санаатын толоруута ааттанар.
«Олох ыарахан» диэн этиини билигин, сэбиэскэй былаас эстибитин кэннэ, син сыаналыыр буолан эрэбит. Олох ыарахана үчүгэйи уонна куһаҕаны икки аҥы арааран билииттэн, олоххо туһаныыттан ыла
Бука бары араас элбэх баҕа санааларбытын, санаабытыгар оҥорон көрүүбүтүн кимиэхэ да эппэккэ илдьэ сылдьабыт. Үчүгэйи уонна куһаҕаны ситэ арааран билбэт оҕо, үгүс куһаҕан да санаалары санаталыы сылдьарыттан, сахалыы таҥара үөрэҕин тутуспаппытыттан кыайан ыраастаммакка үгэскэ кубулутан кэбиһэргэ
Баҕа санаата киһиэхэ баар буоллаҕына уонна ол баҕа санаата үгэскэ кубулуйан киһини бэйэтин
Үчүгэйи, туһалааҕы куруук оҥорторо сылдьарга бары
Ас көрдүүр киһиэхэ ”Күөгүтэ биэр” диэн этии бэйэтэ үлэлээн-хамсаан аһылыгын булуннун диэн быһаччы өйдөбүллээх. Ас биэрэн истэххэ бэлэмҥэ үөрэнэн хаалыы үөскүүрүттэн бу этии сэрэтэр.
12 устуруока:
Туора киһи оҥорор быһыыларыгар бары бэйэбит кыахпытынан, өйбүтүнэн-санаабытынан сөп түбэһэринэн сыана быһан, үчүгэй дуу, куһаҕан дуу буоларын быһаарабыт. Үчүгэй буоллаҕына хайгыыбыт, бэйэбит үтүктэ сатыыбыт, куһаҕан буоллаҕына умнабыт, хаалларабыт, “Бу сыыһа” диэн этиэхпитин сөп.
Олоххо сыыһаны оҥорооччулар билигин да элбэхтэр.
Сыыһаны оҥорбот киһи диэн суох.
Киһиэхэ үчүгэйи этии диэн аҥардастыы арбааһын, хайҕааһын буолбатах. Сахалыы үөрэҕинэн киһини хайҕааһын, арбааһын диэн “Быһа этии” буолар.
Улахан салайааччылар уһуннук салайар үлэҕэ олордохторуна атыттар аһара арбыылларыттан, хайҕыылларыттан сотору кэминэн бэйэлэрин «күн» курдук сананаллара үөскээн олохсуйар кыахтанар. Сайдыылаах дойдулар киһи өйө-санаата ити курдук уларыйарын билэн сокуоннарыгар киллэрэн, улахан салайааччы быыбарга икки төгүлтэн ордук талыллыбатын ситиһэллэр. Бу быһаарыы салайар былаас эйэлээхтик, кэмиттэн-кэмигэр уларыйан биэриитин ситиһэринэн уларыйан, түргэнник сайдан иһэр олоххо ордук сөп түбэһэр.
Аныгы сайдыылаах олоххо үөскүүр уустуктары таба быһаарарга толору кыах баар буолла. «Ытаабат оҕону эмсэхтээбэттэр» диэн этиини таба өйдөөн туох эмэ ыарахан, бэйэ кыаҕынан кыаттарбат баар буоллаҕына, атын дьоҥҥо этэн, билиһиннэрэн
Тыл киһиэхэ өйү-санааны тириэрдэр күүһэ улахан. Сатаан саҥарыы, араастаан дэгэттээн этии сахаларга элбэх. Үчүгэй да суолталаах тылы хайдах эрэ саҥаран, куһаҕан өйдөбүллээн кэбиһиэххэ сөп. Тыл киһиэхэ дьайыыта хайдах этэртэн, ол аата дорҕооннорун дьайыытыттан ордук күүһүрэр, тиийимтиэ
Сахалыы саҥаны таба өйдүүргэ «Туох барыта икки өрүттээх» диэн этиини хайаан да тутуһуу, олоххо туһаныы туһалыыр.
Киһиэхэ үчүгэйи, туһалааҕы оҥоруу санаата көнөрүн, тупсарын үөскэтэр кыаҕа элбэх. Бары бэйэ-бэйэбитигэр үчүгэйи эрэ оҥоруохпутун баҕарабыт, үчүгэй дии санаабыппытын оҥоро сатыыбыт.
29 устуруока:
Үчүгэйгэ киһи олус түргэнник үөрэнэр. Ордук атын дьон оҥорон биэрэр үчүгэйдэригэр. Көрдөөтөххө үчүгэйтэн үчүгэй куруук кэлэ туруох курдук. Санаа ханнык да муҥура суох аһара бара туруон баҕарар. Киһи кыахтааҕа буоллар, бары баҕа санаатын толоруо этэ. Ону баара эт-сиин кыаҕа суоҕа эрэ киһи араас элбэх баҕа санаата туоларын хааччахтыыр. Кыайан толорбот баҕа санааларбыт ыра санааҕа кубулуйалларын, олоххо туох да туһаны аҕалбаттарын сахалар былыр-былыргыттан билэн, тылларыгар киллэрэн олус табатык ааттаабыттар.
Дьоҥҥо үчүгэйи оҥордоххо, үгүстэр өссө үчүгэйи оҥотторор санаалара биллэрдик улаатар. «Урут ону оҥорбута, билигин маны кэлэн хайдах оҥорбот буолуой?» диэн санаалара, көрдүүллэрэ аһара барара баар суол.
Ийэлэр оҕолоругар үчүгэйи оҥорор санаалара аһара баран тугу баҕарбытын барытын ылан, тук курдук толорон истэхтэринэ, оҕолоро онно үөрэнэн хаалан, улаатан да баран бары баҕа санааларын толотторо сатыыллара баар суол. Оҕо туох баҕарбытын кэтэһиннэрэ түһэн баран толордоххо тулуурдаах буолуута үөскүүрүн таһынан баҕа санаата үөскээн кэлин бэйэтэ оҥорор буолуутугар туһалыыр.
Оҕо улаатан истэҕинэ иитии ньымата уларыйан, бэйэтэ үөрэниитигэр кубулуйан биэриэхтээҕин аныгы, аһара иллэҥ ийэлэр таба өйдүөхтэрэ этэ.
Оҕо барыны бары бэйэтэ оҥоро үөрэниитэ, онтун үгэс оҥостуута өйө-санаата сайдыытын төрүттүүрүн, ийэ кута иитиллэрин төрөппүттэр билиэхтэрэ
Дьон өйө-санаата сайдыыта олох тупсуутун үөскэтэрэ үчүгэй элбииригэр тириэрдэр. Биһиги санаабытыгар үчүгэй куһаҕаннааҕар лаппа элбэх. Үчүгэй төһө да элбээһинэ куһаҕаны суох гынар, букатын симэлитэр кыаҕа суох.
Олох сайдыыта, тупсуута аҥардастыы үчүгэйи эрэ аҕалар буолбатах, куһаҕаны эмиэ илдьэ кэлэр, тэҥҥэ улаатыннарар. Дьон өйдөрө-санаалара сайдыбытынан үчүгэйи куһаҕантан арааран олоххо таба туһаналлара олох көрдөбүлэ буолар.
Олоххо сайдыы, тупсуу кэлиитэ элбэх уларыйыылары киллэрэриттэн үчүгэйдэрин, үрүҥүн, олоххо туһалаахтарын эрэ талан ылан туһаныы сайдан иһэр омуктан көрдөнөр ирдэбил буолар. (1,65).
|