Үс кут: Барыллар ыккардыларынааҕы ураты
Ис хоһооно сотторолунна Ис хоһооно эбилиннэ
Көннөрүү туһунан суруллубатах |
Көннөрүү туһунан суруллубатах |
||
1 устуруока:
'''Үс кут''' диэн киһи хамсаныылары оҥорор өйө-санаата арахсыылара ааттанар.
Сахалар кут-сүр үөрэхтэрин баһылаан, олоххо туһалааҕын сыаналаан өйдөрүн-санааларын тупсараллар.
9 устуруока:
Саха дьонун тус-туспа араартааһын, бытарытыы салҕанан бара турар. Саха дьонугар саҥа таҥараны «айыы үөрэҕин» cоҥнооһун итэҕэлбитин өссө мөлтөтөр, сахалар бэйэлэрэ ыһыллалларыгар төрүөт буолар. Бу үөрэх былыргы таҥарабыт үөрэҕин үрэйэр, алдьатар аналлаах буолара биллэн эрэр.
Бары таҥара үөрэхтэрин төрүттэрэ кут-сүр үөрэх, үтүө киһи
Kуһаҕанынан аатырыы, хара айыы буолуу диэн эмиэ баар. Үрүҥ диэн быһаарыы айыы хайдаҕын, үчүгэйин, дьоҥҥо туһалааҕын быһаарар буолан сүрүн оруолу ылар. Kэлэр көлүөнэлэри иитиигэ, үөрэтиигэ туттуллар өй-санаа аҥардастыы үчүгэй өттүн диэки тардыһыылаах буолуохтаах. Үрүҥ диэн быһаарыыта суох айыы буолуу хайдах да табыллыбат, өйү-санааны куһаҕан өттүгэр салайан кэбиһиэн сөп.
23 устуруока:
Киһи эти-сиинин ханнык баҕарар өттүн кыратык даҕаны дэҥнээтэҕинэ сонно ыарыы үөскээн өйүгэр-санаатыгар тиийэ тарҕанар. Бу ыарыы төһө күүстээҕэ дэҥнэнии төһө улаханыттан быһаччы тутулуктаах. Хайа баҕарар тарбаҕын дэҥнээтэҕинэ киһи ыарыытыттан сонно тута ханнык эрэ көмүскэнэр эбэтэр куотар хамсаныыны оҥоро охсор. Ыарыы диэн киһи этэ-сиинэ өйүн-санаатын кытта сибээһэ, тутулуга буолар. Ол иһин ыарыы киһи этигэр-сиинигэр үөскээн баран өйүгэр-санаатыгар быһаччы дьайыыны оҥорор. Kиһи этэ-сиинэ өйүн-санаатын кытта сибээһин сүтэрдэҕинэ киһи ыарыыны билбэт буолар. Былыргы ойууннар эттэрэ ыалдьарын билбэт турукка киирэллэрэ элбэх кэпсээннэргэ суруллубуттар.
Сахалар өйдөбүллэринэн киһи этэ-сиинэ буор кутун кытта бииргэ сылдьар. Ол иһин киһи этигэр үөскээбит ыарыы сонно тута кини өйүгэр-санаатыгар тарҕанан тиийэ охсор. Ыарыыттан көмүскэнээри киһи олус түргэн хамсаныылары тугу да толкуйдуу турбакка эрэ оҥорор. Бу хамсаныылар киһи этигэр-сиинигэр иҥэн сылдьар курдуктар. Kиһи ыарыыттан көмүскэнэр быһаччы хамсаныылара уонна ыарыы туһунан өйдөбүллэрэ мунньустаннар буор кут өйүн-санаатын үөскэтэллэр. Бу өй-санаа киһи этин-сиинин баһылаан сайыннаран истэҕинэ эмиэ сайдан, күүһүрэн иһэр.
Kыра оҕо этэ ыалдьырыттан ордук саллар, куттанар буоллаҕына, улахан киһи ыарыы туохтан үөскүүрүн билэр, өйө-санаата күүстээх, ол иһин тулуйар күүһэ улаатан биэрэн иһэр.
Былыргылар быһааралларынан ийэ кут буор куттуун бииргэ сылдьаллар. Ийэ кут өйдөбүллэрэ оҕоҕо ийэтиттэн үтүктэн үөрэнии көмөтүнэн быһаччы бэриллэллэр. Ийэ кут өйдөбүллэрэ хос-хос хатыланан үгэскэ кубулуйар өйдөбүллэртэн үөскүүллэр. Оҕо кыра эрдэҕинэ, бэйэтэ өссө өйдөөбөт кэмигэр төрөппүттэрин үтүктэн үөрэммит үгэстэрэ бары хомуллан ийэ куту үөскэтэллэр. Ийэ кут төрүт өй-санаа буолар.
Салгын кут оҕо мэйиитэ улаатан, өйө-санаата эбиллэн иһиититтэн үөскүүр. Оҕо бэйэтэ тугу оҥорбутун билэр, умнубат буолуутуттан саҕаланан сайдан барар. Киһи салгын кута сайыннаҕына тугу барытын толкуйдаан, үөрэх-билии этиитинэн оҥорор буолар. Салгын кут сайыннаҕына эрэ киһи киһилии өйдөөх-санаалаах буолууну баһылыыр. Сахалар ону былыргыттан билэн киһилии киһи диэн өйдөбүлү киэҥник туттар эбиттэр. Суруйааччылар Николай Якутскай, Дмитрий Таас, Далан киһилии киһи буолуу диэн өйдөбүлү бэйэлэрин суруйууларыгар элбэхтик тутталлар.
| |||