Бикипиэдьийэ

Макаров Степан Кузьмич: Барыллар ыккардыларынааҕы ураты

Интерактивная навигация по истории
← Иннинээҕи уларытыыгаКэннинээҕи уларытыыга →
Ис хоһооно сотторолунна Ис хоһооно эбилиннэ
КөрөнБиики тиэкис
Көннөрүү туһунан суруллубатах
Тиэктэр: Мобиилаттан уларытыы Мобиил барылын нөҥүө уларытыы
Көннөрүү туһунан суруллубатах
24 устуруока:
{{амыдайдар|Макаров}}
'''Макаров Степан Кузьмич''' (05.08.1917, [[Сылаҥ нэһилиэгэ]], [[Боотур Уус улууһа]], [[Саха уобалаһа]] — 12.06.1969) — РСФСР уонна Саха АССР оскуолатын үтүөлээх учуутала, Чурапчы улууhун бастакы бочуоттаах гражданина, Аҕа дойду Улуу сэриитин кыттыылааҕа. Олоххо ураты дьулуурун иhин Саха Маресьевынан ааттаммыта.
 
== Олоҕун олуктара ==
* [[1917]] сыллаахха атырдьах ыйын 5 күнүгэр [[Боотуруускай улууһа|Боотуруускай улуус]] (билигин [[Чурапчы улууһа]]) [[Сылаҥ нэһилиэгэ (Чурапчы улууһа)|Сылаҥ нэһилиэгэр]] дьадаҥы ыалга төрөөбүт. Аҕата — Макаров Кузьма Григорьевич, ийэтэ — Макарова Мария Иннокентьевна.
* 1927 сыллаахха Сылаҥ бастакы сүһүөхтээх оскуолатыгар үөрэнэ киирэр.
* 1928—1931 сс. — Чурапчы оройуонун [[Кытаанах]] бастакы сүһүөхтээх оскуолатыгар үөрэммит.
* 1931 с. — [[Чурапчы|Чурапчыга]] колхоз ыччатын оскуолатыгар үөрэнэр ({{comment|ШКМ|Школа колхозной молодежи}}) (1932 сылтан, аата уларыйан, сэттэ кылаастаах оскуола дэммит).
* 1934 с. — бу сыл саҥа аһыллыбыт Чурапчытааҕы педагогика училищетыгар үөрэнэ киирбитэ, онон бу училищены бастакы бүтэрээччи буолбута. Училищены бүтэрээт, Өймөкөөн, Таатта оройуоннарын оскуолаларыгар учууталлаабыт.
* 1937 с. — [[ЫБСЛКС]] чилиэнэ буолар.
* 1937—1939 сс. — [[Саха АССР]] {{comment|Наркомпрос|Народный комиссариат просвещения}} анааһынынан Өймөкөөн оройуонун 1 №-дээх Бороҕон толорута суох орто оскуолатыгар саха тылын уонна география учууталынан үлэлээбитэ.
* 1939 с. — Таатта оройуонун Байаҕа толорута суох орто оскуолатыгар саха тылын учууталынан анаммыт.
* 1941 с. — Хара-Алдан бастакы сүһүөхтээх оскуолатын сэбиэдиссэйинэн ананан үлэлээбит.
===== Сэрии кэмигэр =====
* 1942 сыл бэс ыйыгар {{comment|РККА|Рабоче-Крестьянская Красная Армия}} кэккэтигэр ыҥырыллар. 1942 сыл атырдьах ыйыттан 1943 сыл тохсунньутугар дылы Иркутскай уобалас мальта станциятыгар младшай командирдар курстарыгар сылдьар.
* 1943 сыл тохсунньутугар ефрейтор сололонон Арҕаа фроҥҥа барбыт.
* 1943 сыл кулун тутар 7 күнүгэр Гжатск куорат аттыгар сэриилэһэ сылдьан, мина бытархайа түһэн, бааһырыы ылбыт. Ый кэриҥэ Москва уобалаһын Загорск куоратыгар бааһын эмтэммит. Ол кэннэ Арҕаа фроҥҥа төннүбүт.
* 1943 сыл сайыныгар Орел-Курск тоҕойун кыргыһыытыгар кыттыбыт.
* 1943 сыл от ыйын 11 күнүгэр көҥү көтүү холонуутун кэмигэр, миинэҕэ үлтү тэптэрэн, икки атаҕар ыараханнык бааһырбыта (бэчээккэ суруллубутунан, өстөөҕү кыргыһыынан чуҥнааһын кэмигэр). Ыараханнык бааһырбытынан, госпитальга икки атаҕын тобуктарынан үөһэ ампутациялабыттара. Ыарахан баастаахтары Уралга эвакуациялабыттара. Лысьва куоракка 1944 сыл муус устарыгар дылы сытан эмтэммитэ. Ол сыл муус устар ыйын саҥатыгар Улан-Удэ куоракка ыыппыттара, протезтаммыта. 1944 сыл балаҕан ыйын саҕаланыытыгар госпитальтан таһаарбыттара.
===== Сэрии кэннинээҕи сыллар =====
* 1944 с. — Сылаҥ сэттэ кылаастаах оскуолатыгар история учууталынан үлэлээн барбыт.
* 1948 с. — {{comment|ВКП(б)|Всесоюзная Коммунистическая партия (большевиков)}} чилиэнэ.
* 1962 с. — бэс ыйын 12 күнүгэр «Саха АССР оскуолатын үтүөлээх учууталын» аата иҥэриллибит.
* 1963 с. — [[Саха государственнай университета|Саха государственнай университет]] историко-филологическай факультетын историяҕа салаатын бүтэрбит.
* 30-ча сыл оҕолору кытта үлэлээбит. Чурапчы педагогикаҕа училищетын, Чурапчы орто оскуолатын историяларын чинчийбит. Саха Сиригэр гражданскай сэрии туһунан матырыйааллары хомуйбут, ол иһигэр гражданскай сэрии кыттыылаахтарын кытта суруйсубут. Хомуйбут матырыйаалларыгар олоҕуран оскуола историяҕа [[Түмэл]]ин тэрийбит.
* Өр кэмҥэ партбюро секретарынан, олохтоох профсоюз бэрэссэдээтэлинэн талыллан үлэлээбитэ. Сельсовет депутатынан, ССКП райкомун чилиэнинэн талылла сылдьыбыт.
* Үгүс сыралаах, эҥкилэ суох үлэтин иһин С. К. Макаров аата Чурапчы орто оскуолатын, райисполком, [[ЫБСЛКС]] райкомун, аҕыс кылаастаах Кытаанах оскуолатын Ытыктабыл кинигэлэригэр суруллубут.
* 1965 с. кулун тутар 24 күнүгэр «РСФСР оскуолатын үтүөлээх учууталын» аата иҥэриллибит.
* 1969 сыллаахха бэс ыйын 12 күнүгэр ыалдьан өлбүт.
 
== Наҕараадалара, ытыктабыл бэлиэлэрэ ==
* Аҕа дойду сэриитин II ст. уордьана (30.05.1951)<ref>{{Подвиг Народа|80669385|title=Наградные документы}}</ref>
* «Аҕа дойду Улуу сэриитигэр Германияны кыайыы иһин 1941-1945 сс.» мэтээл (23.09.1946)
* «Аҕа дойду сэриитигэр 1941-1945 сс. килбиэннээх үлэ иһин» мэтээл (1946)
* Саха АССР оскуолатын үтүөлээх учуутала (1962)
* РСФСР оскуолатын үтүөлээх учуутала (1965)
* [[Саха АССР Үрдүкү Сэбиэтэ|Саха АССР Үрдүкү Сэбиэтин]] Президиумун Ытык грамотата (1958)
* ЫБСЛКС обкомун Ытык грамотата
* Чурапчы оройуонун бастакы ытык киһитэ (1967)<ref>[http://adm.churap.ru/Pochet.htm Чурапчы улууһун ытык дьоно]</ref>
* Чурапчы оройуонун ытык комсомолеһа
 
== С. К. Макаров туһунан ==
* Р. М. Саввин. Улуус киэн туттар учууталлара. — Саха Маресьева (С. 36—43) — {{Дь.}}, 1998.
* В. Ф. Афанасьев. Ветераны Отечественной войны и педагогического труда. — Якутск, 1983.
* И. М. Павлов, С. Г. Старостин, Р. Р. Абрамов. [[Чурапчытааҕы педагогика училищета|Чурапчытааҕы педагогическай училище]] (историческай очерк). — Чурапчы, 2004.
* Саха Маресьева. — «Чолбон» — 1997 — № 9.
 
== Аатын үйэтитии ==
2011 с. — [[Чурапчы улууhун гимназията|Чурапчы гимназиятыгар]] С. К. Макаров аата иҥэриллибит.<ref>[http://www.churap.ru/god2010/Gimn/Index.htm С. К. Макаров аатынан Чурапчы гимназията]</ref>.
 
== Дьиэ кэргэнэ, аймахтара ==
* Кэргэнэ — Макарова Ольга Акимовна, тыыл бэтэрээнэ, педагогическай үлэ бэтэрээнэ.
оҕолоро:
* Анатолий Степанович (04.08.1945) — пенсионер, сантехник.
* Зинаида Степановна (1947) — [[Аммосов Максим Кирович|М. К. Аммосов]] аатынан Хотугулуу-Илин Федеральнай университет биолого-географическай факультетка кафедра доцена.
* Татьяна Степановна (21.07.1949) — Дьокуускайдааҕы художественнай лицейга преподаватель.
* Степан Степанович (07.09.1957) — Федеральнай казначейство Саха Сиринээҕи Салалтатын информационнай технологияларга главнай специалиһа.
* Афанасий Степанович (26.12.1953) — ООО «Дисплей», специалист.
 
== Быһаарыылар ==
Төрдө — «https://sah.wikipedia.org/wiki/Макаров_Степан_Кузьмич»