Туһа киһитэ: Барыллар ыккардыларынааҕы ураты
Ис хоһооно сотторолунна Ис хоһооно эбилиннэ
Көннөрүү туһунан суруллубатах |
Тупсарыы |
||
1 устуруока:
'''Туһа киһитэ''' диэн кыра көмөлөһөөччү, ону-маны аҕалан биэрээччи ааттанар.
Оҕо өйө-санаата сайдыытыгар ханнык оонньуурдарынан уонна туох оонньуулары оонньообута улахан оруолу ылар.
Оҕо оонньуура аналлаах сыаллаах-соруктаах буолара ирдэнэр. Былыргы оҕолор мас ынаҕынан, оҕуһунан, атынан оонньууллара, бу кыыллары сөбүлүүргэ, көрүүгэ-истиигэ үөрэтэр, оннук үгэһи иҥэрэр аналлаах эбитин умнан кэбиспиппититтэн, аныгы оҕолорбут тыа сиригэр үлэлииллэрин, олороллорун сөбүлээбэт буола улааталларыттан тыа сириттэн бараллара элбэх.
15 устуруока:
Оҕо аралдьыйдын, мэниктээбэтин, оонньоотун эрэ диэн ханнык эрэ биллибэт, туох да туһата суох кылапачыйар оонньуурдарынан, араас биллибэт кыылларынан, бэйэбитигэр суох араас массыыналарынан оонньоторбут элбээһиниттэн оҕолорбут бэйэбит олохпутугар сыһыана суох дьон буола улааталлар. Киһи барыта летчик, космонавт кыайан буолбаттарын бары билэрбитинэн оҕону кыра эрдэҕиттэн албыннаабакка эрэ үөрэтиэххэ сөп.
Куһаҕан үгэстэргэ үөрэнии
Курустаал таас үрүүмкэлэр лыҥкынас тыастара, сампааныскай арыгы тоҕо тэбэн эстэрэ, кураанах бытыылка муостаҕа төкүнүйүүтэ бары холбоон кыра оҕо өйүгэр-санаатыгар, ийэ кутугар хаһан да умнуллубат гына иҥэн хаалар кыахтаахтар.
21 устуруока:
Оҕо улаатан истэҕинэ өйө-санаата сайдан иһэринэн оонньуура эмиэ уларыйан биэрэн иһэрэ эрэйиллэр. Манна оҕо өйө-санаата сайдыытыгар оонньуура уларыйан биэриитэ арыыйда эрдэлээн истэҕинэ өйө-санаата сайдыыта түргэтиир кыахтанар.
Оҕону кыра эрдэҕинэ иитии, үөрэтии бу кэмҥэ ийэ кута иитиллэринэн ордук улахан
Кыра оҕону үлэҕэ үөрэтиигэ аналлаах сахалар этиилэринэн «Туһа киһитэ» диэн буолар. Бу этии оҕо олох кыра эрдэҕиттэн тугу эмэни кыайар, көтөҕөр буолуоҕуттан ыла саҕалаан дьиэ иһигэр көмөлөһө, ону-маны аҕалан биэрэригэр үөрэтииттэн тирэх ылар. Оҕо ону-маны сыһан-соһон аҕалбытыттан, көмөлөспүтүттэн дьоно үөрдэхтэринэ, хайҕаатахтарына үөрэн-көтөн чаҕаарыйан, туһата өссө эбиллэн, кыаҕа баарынан көмөтө элбээн иһэрин таба туһанан үчүгэй үгэстэри
Кыра киһи «туһалааҕын» билэн, туһаны оҥороруттан астынар, дьонун үөрдэ-көтүтэ барыга-бары саппай уопсан илин-кэлин түсүһэн иһэр. Бу кэмҥэ оҕо дьиҥнээхтик туһалыырынааҕар мэһэй-таһай буолара үгүс, ону тулуйан, хаҥыннарбакка, тэйиппэккэ тэҥҥэ илдьэ сылдьыы – саха оҕону үлэҕэ уһуйар сүрүн үгэһэ. (1,53).
29 устуруока:
Оҕо туһалааҕы оҥоро сатааһына үчүгэйи оҥорорго үөрэнии буолар. Туһа киһитэ буолуу оҕо олох кыра, тугу эмэни кыайан соһор буолуутуттан ыла саҕаланар. Кыайарынан туһалаах дьыалалары оҥоро үөрэниитэ үлэлииргэ, ону-маны сатыырга, үгэстэри үөскэтинэргэ туһалыыр.
Аан маҥнай туһа киһитэ буолуу туох эмэ дьиэтээҕи үлэҕэ-хамнаска көмөлөһүүттэн, көмө буолууттан, ылан-аҕалан биэрииттэн
Эһэтигэр торуоскатын дуу, бэргэһэтин дуу аҕала охсон биэриитэ көмөлөһүү элбээн иһэрин биллэрэр. Тугу эмэ уһанар аҕатыгар туттар тэриллэрин ыла охсон биэрдэҕинэ улахан туһа, көмө киһитэ, үлэһит буолан иһэр кыахтанар. Улахан киһи тугу оҥороруттан матарбакка, туораппакка кыаҕа тиийэринэн аан маҥнай көмөлөһүннэрэн, онтон салгыы аны бэйэтигэр сөптөөх туттар тэриллэри биэрэн үлэлэтэ, бэйэтэ оҥорорун курдук тугу эмэ оҥотторо үөрэттэҕинэ бэйэтин курдук үлэһит буоларыгар олук ууран биэрэр.
37 устуруока:
Оҕоҕо туһа киһитэ буолуу олоҕор олус туһалаах хаачыстыба буоларын эдэр төрөппүттэр оҕолоро кыра эрдэҕинэ соччо аахайбаттар, улахан наадалаах дьыала курдук санаабаттарыттан кыһаммакка хаалларан, аһаран кэбиһэллэр. Оҕолоро улааппытын кэннэ тугу эмэ үлэлэтэ, оҥотторо, хамсата, көмөлөһүннэрэ сатаатахтарына киһилэрэ ситэ-хото оҥорон испэтиттэн, «туран-олорон биэрбэтиттэн» санааҕа ылларар кэмнэрэ кэлэр. Оҕо кыра эрдэҕинэ үлэлииргэ үгэстэри үөскэтинэр кыаҕа туһа киһитэ буолуутуттан ордук түргэнник ситиһиллэр кыахтанарын билбэттэриттэн, өйдөөбөккө, аахайбакка, үгүс туһалаах үөрэҕи бэйэтин кэмигэр үөрэппэккэ таах хаалларан кэбиспиттэриттэн хайаан да хомойоллор.
Оҕо кыра эрдэҕинэ туһа киһитэ буола оонньообута үлэлии үөрэниигэ үгэс буолан ууруллан үйэтин тухары туһалыырын умнубатахпытына, аһаран кэбиспэтэхпитинэ табыллар. Оҕо туһа киһитэ буолар кэмэ атаҕар туран хаамар буолуоҕуттан саҕаланан баран бэйэтин өйө-санаата киириититтэн, ол аата 6 сааһын кэнниттэн, аҕыйаан
Оҕо улаатан бэйэтин өйө-санаата салайар кэмигэр киирбитин кэннэ тугу барытын оҥороругар аан бастаан бэйэтигэр туһалаах өттүн оҥорорго дьулуһар. Бу баҕа санаа аһара баран хаалыыта бэйэмсэх буолуута улаатарыгар тириэрдэн төрөппүттэрин этиилэрин ылыммата элбиир. Кыра эрдэҕинэ үлэлииргэ-хамсыырга, туһа киһитэ буолууга үөрэммит үгэстэрэ эрэ дьайалларыттан улаатан, бэйэтин араас баҕа санаалара элбээбит эдэр киһи, кыра эмэ бириэмэ булунан кырдьаҕас төрөппүттэригэр көмөлөһөр кыахтанар. Кыра эрдэҕиттэн туһа киһитэ буолан үлэлиир үгэстэргэ үөрэммэтэх эдэр киһи улаатан баран кыайа-хото үлэлиир-хамсыыр киһиэхэ кубулуйара отой аҕыйах.
|