Кыттааччы:Василий Семенович Яковлев-Далан-кырдьык иһин туруулаһар суруйааччы: Барыллар ыккардыларынааҕы ураты

Ис хоһооно сотторолунна Ис хоһооно эбилиннэ
Тиэмэ аата уларыйда
(уратыта суох)

03:14, 9 Муус устар 2018 барыл

Василий Семенович Яковлев-Далан-кырдьык иһин туруулаһар суруйааччы

Саха народнайсуруйааччыта, Саха РеспубликатынП.А.ОйуунускайаатынанГосударственнайбириэмийэтин лауреата, педагогическай наука кандидата, «До5ордоьуу» орден кавалера, Саха Республикатын ДуховноҺынакадемиятынакадемига.

1928с муус устар 1 күнүгэр Боотурускай улууһун (билигин Чурапчы) Кытаанах нэһилиэгэртөрөөбутэ.Ийэлээх аҕата эмиэ Боотурускай улууһугар төрөөбүт – үөскээбит дьон.Далан төрдө-ууһа Эллэй Боотуртан саҕаламмыт эбит.Ийэтинэн Амма Бушковтарыттан төрүттээҕэ биллэр.Бииргэ төрөөбүт 14 оҕоттон 4 эрэ оҕо тыыннаах ордубута.

1936с Кытаанах оскуолатыгар 1кылааска үөрэнэ киирбитэ. Оскуолаҕа 7 биэрэстэлээх сиртэн сылдьара. 1948с Чурапчы педагогическай училищетын бутэрбитэ. 1948с Дьокуускайдаа5ы пединститут историческай факультетыгар үөрэнэ киирбитэ. Студенныыр сылларыгар Г.П.Башарин салайар куруһуогар дьарыктаммыта.

В.С.Яковлеволоҕор репрессия ыартыына

«Башариндьыалата» диэнааттаахсаханоруотуномугумсуйуугабуруйдуурулаханалдьатыылаахдьыалаҕабалыйыллан, 1952 сыллааххамуусустар 10 кунугэр институт 4 курсугарүөрэнэсылдьанхаайыллыбыта. Кининикыттабииргэүөрэнэрдоҕоро Миша Иванов(БагдарыынСүлбэ), эдэрсуруйааччы АфанасийФедоровбааллара. Даланбукэминээҕиолоҕун «Дьылҕаммиэнэ»диэнэссе-романыгар суруйбута.

Далантаптала

Василий Семенович соҕотохтаптала, кэргэнэ, оҕолорунийэтэ ЯнаВикторовнаАлехина. Яна Викторовна омугунаннуучча, Иркутскайгатөрөөбут. ОлэрэнЧурапчыгаулааппыт, үөрэммит, олорбут. Идэтинэн математика учуутала. КинилэрЧурапчытааҕыпедучилищеҕаүөрэнэрсылларыттандоҕордоспуттарэрээри, кыысдьоно «хаайыылаах» киһиэхэкэргэнбиэрбэтэхтэр. Онон 1962с биирдэхолбоспуттаруонна 1968ссокуонунансаахсаламмыттар.

Даланүлэүөһугэр

1954с - Учууталларбилиилэринүрдэтэрреспубликанскайинститукка инструктор;

1964-1955сс - Усуйаанаулууһугар история учуутала;

1955-1961сс - Нам улууһугарХамаҕаттаоскуолатыгар директор, Хатырыкка история учуутала, завуч;

1962с - 1976сс - Чурапчыоскуолатыгар история учуутала, завуч, директор;

1976с – ССРС АкадемиятынСибиирдээҕиотделенитетын Саха сиринээҕифилиалыгар аспирантура сэбиэдиссэйэ;

1977с - Республикатааҕы архив улэһитэ;

1977-1992сс – «Чолбон» сурунаалредакциятыгар проза отделынсэбиэдиссэйэ;

1992-1996сс - «Чолбон» сурунаалкылаабынай редактора.

1айымньыта – «Дьиктисаас» сэьэн.1романа – «Тулаайах о5о». Далан «Тыгын Дархан» романынан 1993с Ойуунускайаатынангосударственнайбириэмийэни ылбыта.

Далан биллэр үлэлэрэ

«Аар тайҕам суугуна», 1980

«Бүтэй Бүлүү»

«Тыгын Дархан», 1993

«Доҕоруом, дабай күөх сыырдаргын»

«Кэтэһиилээх кэмнэр», 1975—1982

«Кынаттаах ыралар»

«Дьылҕам миэнэ», 1994

Дьикти саас (ырытыы)

Далан «Дьикти саас» айымньытыгар до5ордоһууну, бастакы тапталы, үөрэҕи, саха боростуой ыалын олоҕун сырдатар. Бу айымньы ис хоһооно оскуолаларын бүтэрэн эрэр оҕолор тустарынан. Киниэртэн биирдэстэрэ Кеша Попов бу айымньы сүрүн геройа буолар. Мин санаабар кини кырдьыгы көрдөөччү эдэр киһи уобараһа, кини атыттартан уратытынан мэлдьи билиигэ-көрүүгэ, тулалаан турар эйгэни өйдүү сатыыра, мэлдьи үрдүккэ, кэрэҕэ, кырдьыкка дьулуһуута буолар.

  Ити курдук, оҕолор оскуолаларын бүтэрэллэрэ кэлэн, үөрэх-билии биэрбит оскуолаларыгар,оскуола историятын суруйан бэлэхтииргэ диэн быһаарыналлар. Ону Дьорҕоотоп диэн колхоз председателэ оскуола историятын суруйалларын билэн тоҕо эрэ утарар. Ол оскуола историятын суруйаары материал хомуйа сылдьан КешаДьорҕоотопколхоз үбүн-аһын ыһан, дьону аччыктаппытдакаастабыл кумааҕытын булар. Ол иһин Дьорҕоотоп утарбыт. Суукка Дьорҕоотобу кыайар. Бу сыана нөҥүө, Кеша хайдах курдук кырдьык иһин охсуһарын ааҕан,  биһиги В.С.Яковлев-Далан кырдьык иһин туруулаһаар суруйааччы буоларын көрөбүт. Салҕыы оскуола историятын суруйан бэлэхтээн, оскуолаларын бүтэрэн, айымньы этэҥҥэ түмүктэнэр.

   Мин санаабар В.С.Яковлев-Далан кырдьык киһи олоҕор ураты, дьикти сааһы ойуулаабыт эбит.