Бикипиэдьийэ

Күлүмнүүр (Никифоров Василий Васильевич): Барыллар ыккардыларынааҕы ураты

Интерактивная навигация по истории
← Иннинээҕи уларытыыгаКэннинээҕи уларытыыга →
Ис хоһооно сотторолунна Ис хоһооно эбилиннэ
КөрөнБиики тиэкис
3 устуруока:
 
== Олоҕун олуктара ==
Василий Васильевич Никифоров [[1866]]  с. [[ыам ыйын 18]] күнүгэр (с.и.) Саха уокуругун [[Дүпсүн]] улууһугар (билиҥҥи Уус-Алдан улууһугар) сэниэ дьиэ кэргэҥҥэ төрөөбүтэ. Аҕата — [[Никифоров Василий Игнатьевич|Баһылай Никииппэрэп]] — Дьокуускайдааҕы уезднай училищаҕа үөрэммит киһи — 1840-с сыллар бүтүүлэригэр Дүпсү улууһун суруксута эбит (бэйэтин төрдө — Арҕаа Хаҥалас улууһа). 1851 с. хас да нэһилиэк «ревизские сказки» дэнэр дөкүмүөнүн сатабыллаахтык оҥорон куортугунан наҕараадаламмыт<ref>ССРС НА Архыыба, ф.47, оп. 2 л. 147, л. 48</ref>.
Оҕолорун (4 уол, 4 кыыс) үөрэхтээх дьон оҥороору дьиэтигэр оскуола арыйан үөрэттэрбит. Онно көскө сылдьар аҕабыыт учууталлаабыт. Ол гынан баран уола Василий ахтарынан, арыгыннан үлүһүйэр таҥара үлэһиттэрин кытта куомуннаһан, бэйэтэ арыгыһыт буолан хаалбыт, онон уола үстээҕэр өлбүт. Василийы [[1872 сыл]] сыллааххалаахха улуус суруксута [[Охлопков Даниил Федорович|Даниил Федорович Охлопков]] иитэ ылбыт.
 
Василий бастакы учууталынан политсыылынайдар [[Странден Николай Павлович|Н. П. Странден]], П. Д. Ермолов, Д. А. Юрасов уонна П. П. Подбельскай этилэр. 1874 сыллаахтан Охлопков уолун үөрэттэрээри Страндены бэйэтин дьиэтигэр олордор. 1875 сыллаахха Охлопков уолу Нецветова диэн Странден билэр дьахтарыгар Дьокуускайга олохтуур. Нецветова бэлэмнээбитин кэннэ 1877 сыллаахха уол Дьокуускайга эр дьон прогимназиятыгар киирбит. Онтун 1885 с. бүтэрбит. Учууталын Странден дьиэтигэр Нам улууһугар көскө сылдьар медик-устудьуон А. А. Сиповичтыын билсэр. Доҕотторун А. А. Афанасьевтыын уонна В. П. Поповтуун киниэхэ дьону эмтииригэр нэһилиэктэри кэрийэригэр көмөлөһөллөр, бу сылдьан медицинанан үлүһүйэллэр, уонна бары бэйэлэрин улуустарыгар балачча өр кэмҥэ фельдшер үлэтин толороллор.
16 устуруока:
1887 с. Дьокуускайдааҕы уобалас музейыгар былыргы таҥастары уонна былыргы бухатыыр тимир бэргэһэтин сорҕотун бэлэхтиир. Ити маллар тустарынан этнографическэй справка оҥорор.
 
1889 с. кулун тутарыгар сыылынайдар өрө турууларын кэмигэр Подбельскай өлөрүллүбүтүн кэннэ кини архыыбын П.  А. Афанасьевтыын ойуурга кистииллэр<ref>[http://ilin-yakutsk.narod.ru/2004-4/16.htm «Буду держаться раз намеченной цели…»] И. Клиорина, «Илин» сурунаал, 2004, 4 №-рэ</ref>.
 
1890 сыллаахха Дүпсүн кулубата буолар. Бу дуоһунаска үлэлии сылдьан кини сири таҥастааһыны кэҥэтэргэ, культураны көтөҕүүгэ, дьон ыраас олоҕун туһугар, арыгылааһыны уонна хаартылааһыны утары охсуһар. Атыыһыт К. Д. Спиридоновтыын кыттыһан Дүпсүҥҥэ бастаан приход оскуолатын, онтон кини олоҕор министерскэй оскуоланы арыйтарар. Үөрэҕириигэ үлэтин иһин үрдүк наҕараадаҕа тиксэр — [[тохсунньу 25]] күнугэр [[1895]]  с. император Станиславскай лиэнтэлээх үрүҥ көмүс мэтээл биэрэр.
 
[[1894]]—[[1896 сыл]] сылларгаларга Сибиряков экспедициятын үлэтигэр кыттар.
 
[[1900 сыл]] сыллааххалаахха быраас [[Сокольников Прокопий Нестерович|Сокольниковтыын]] кылгас саха-нуучча тылдьытын оҥорорго сахалартан харчы хомуйар. Кинилэр көрдөһүүлэринэн тылдьыт матырыйаалын хомуйууну политсыылынай [[Пекарскай|Э.  К.  Пекарскай]] бэйэтигэр ылыммыт, онтон бу дьыалаҕа атын сыылынайдары уонна саха үөрэхтээхтэрин кытыннарбыт.
 
[[1906 сыл]]лаахха [[Союз якутов|Сахалар сойуустарын (Союз якутов)]] тэрийэр. Сойуус аатыттан Миниистирдэр сэбиэттэрин бэрэстээтэлэ [[Витте Сергей Юльевич|С. Ю. Витте]] аатыгар ирдэбиллэрин ыытар. Арассыыйа импиэрийэтин ис дьыалаҕа миниистирин Дурново П. Н. бирикээһинэн тохсунньу 19 (билиҥҥиннэн олунньу 1) күнүгэр хаайыыга угуллар. Бу сытан «Манчаары түөкүн» диэн дырааматын суруйар. От ыйын 25 күнүгэр (саҥаннан [[атырдьах ыйын 7]]) суут буолуор диэри босхолонор. Алтынньыга «үөрэххэ тардыһар сахаларга» анаан «Саха кулууба» диэни тэрийэр. Бу кулуупка сахалыы ааҕыылары ыытар, «Манчаарытын» туруорар.
[[1906]] сыллаахха [[Союз якутов|Сахалар сойуустарын (Союз якутов)]] тэрийэр.
 
[[1907 сыл]] сыллааххалаахха Саха сиригэр холуобунай буруйдаахтары көскө ыытары утарар ыстатыйата "«[[Якутский край (хаһыат)|Якутский край]]"» хаһыакка тахсыбыт.
 
[[1927]]  с. Дьокуускайга кэлэ сылдьан конфедералиистар дьыалаларынан тыллаабатаҕын иһин тутуллар. Атырдьах ыйын 1928 с. В. В. Никифоров ытылларга ууруллубут, онтон бу бириигибэры концлааҕырга 10 сылга ыытыынан уларыппыттар. [[Балаҕан ыйын 15]] күнүгэр [[1928 сыл]] сыллааххалаахха Новосибирскай куорат түрмэтин балыыһатыгар өлбүтэ<ref>[http://www.gulagmuseum.org/showObject.do?object=483450&language=1 Виртуальный Музей ГУЛАГа: Никифоров Василий Васильевич (он же Кюлюмнюр)]</ref>. [[1992 сыл]] сыл олунньутугар реабилитацияламмыта.
 
== Библиография ==
Төрдө — «https://sah.wikipedia.org/wiki/Күлүмнүүр_(Никифоров_Василий_Васильевич)»