Бикипиэдьийэ

Саха сиригэр 1941-1945 сыллардааҕы сут: Барыллар ыккардыларынааҕы ураты

Интерактивная навигация по истории
← Иннинээҕи уларытыыга
Ис хоһооно сотторолунна Ис хоһооно эбилиннэ
КөрөнБиики тиэкис
Көннөрүү туһунан суруллубатах
 
3 устуруока:
1941 сылтан 1945 сылга диэри Саха сиригэр төһө киһи хоргуйан өлбүтэ чопчулана илик. Бу төрүөтүнэн ол саҕанааҕы кистиир бэлиитикэ ыытыллыбыта буолар. Оччотооҕу отчуоттарга өлбүттэри араас ыарыыга ыалдьан өлбүт курдук көрдөрөллөрө, бэл көннөрү дьон, онтон сылтаан, аччыктаан өлбүт дьону «дьэҥкэрэн өлбүт» диэн ханарытан ааттыыра. «Сүрүннээн оҕолор уонна кырдьаҕастар өлбүттэрэ», — диир устуорук [[Пестерев Владимир Ильич|В. Пестерев]].
 
Суруналыыс [[Кустуров Дмитрий Васильевич|Д. В. Кустуров]] архыыптан булан бэчээккэ таһаарбыт «Справка о естественном движении населения Якутской АССР» табылыыссатыгар 1940 сылтан 1944 сылга диэри төһө киһи төрөөбүтэ, өлбүтэ, аармыйаҕа ыдҥырыллыбытаыҥырыллыбыта, фронтан бааһыран төннүбүттэр уонна араас буруйга эриллэн хаайыыга барбыттар ахсааннара оройуоннарынан ыйыллыбыт. Ол курдук 1939 сыллааҕы биэрэпис быһыытынан, Саха сиригэр 413115 киһи олорбут эбит буоллаҕына, 1945 сыллаахха тохсунньу 1 күнүгэр 357494 киһи буолбут. Сэрии устатын тухары 71080 киһи араас төрүтүнэн өлбүт. Аармыйаҕа барыта 59301 киһи ыҥырыллыбыт. Фронтан 4022 киһи бааһыран төннүбүт. Суукка 67643 киһи дьыалата көрүллүбүт, кинилэртэн 53938 киһи араас сылга хаайыыга угуллубут.
 
1941—1944 сылларга Совнарком бэрэстээтэлин солбуйааччытынан олорбут [[Борисов Семен Захарович|С. З. Борисов]] «Алмазы и вожди» диэн кинигэтигэр Саха сиригэр 40 тыһыынча киһи хоргуйан өлбүтэ диир.
12 устуруока:
 
==== Хоргуйууга хабыллыбыт сирдэр ====
[[Уус-Алдан улууһа|Уус-Алдаҥҥа]] киһи ахсаана 1940 ссыл тохсунньугартохсунньутугар 16 тыһ. киһи эбит буоллаҕына, 1942 сыл бэс ыйыгар (икки аҥаар сыл иһигэр) 11 тыһыынча буолбут. Дьон [[Таатта улууһа|Таатта]], [[Чурапчы улууһа|Чурапчы]], [[Мэҥэ-Хаҥалас улууһа|Мэҥэ-Хаҥалас]] уонна [[Амма улууһа|Амма]] улуустарыгар аҕыйаабыттар <ref>РГАСПИ. Ф.17. Оп.121. Д.138. Л.101. (КиберЛенинка: [https://cyberleninka.ru/article/n/sotsialnaya-politika-v-yakutii-v-gody-velikoy-otechestvennoy-voyny С.И. Сивцева. Социальная политика в Якутии в Годы великой отечественной войны]. Вестник Северо-Восточного федерального университета им. М.К. Аммосова, 2010</ref>
 
Дьон аччыктаан өлүүтэ өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн барытынан баар этэ диир чинчийээччи [[Сивцева Саассылана Иннокентьевна|С.И. Сивцева]], ордук күүстээх хоргуйуу киин уонна арҕаа улуустарга ([[Амма улууһа|Амма]], [[Бүлүү улууһа|Бүлүү]], [[Үөһээ Бүлүү улууһа|Үөһээ Бүлүү]], [[Горнай улууһа|Куорунай]], [[Мэҥэ-Хаҥалас улууһа|Мэҥэ-Хаҥалас]], [[Нам улууһа|Нам]], [[Ньурба улууһа|Ньурба]], [[Сунтаар улууһа|Сунтаар]], [[Таатта улууһа|Таатта]], [[Уус-Алдан улууһа|Уус-Алдан]], [[Чурапчы улууһа|Чурапчы]]) буолбут<ref>НАРС(Я). Ф.И.70. Оп.69. Д.1974. Л.103. (КиберЛенинка: [https://cyberleninka.ru/article/n/sotsialnaya-politika-v-yakutii-v-gody-velikoy-otechestvennoy-voyny С.И. Сивцева. Социальная политика в Якутии в Годы великой отечественной войны]. Вестник Северо-Восточного федерального университета им. М.К. Аммосова, 2010</ref><ref>Архив Территориального органа ФСГС по РС(Я). Ф.70. Дело «Пятилетний план восстановления и развития народного хозяйства Якутской АССР на 1946-1950 гг. Население и труд». КиберЛенинка: https://cyberleninka.ru/article/n/sotsialnaya-politika-v-yakutii-v-gody-velikoy-otechestvennoy-voyny</ref> <ref>Якутия: XX век в зеркале статистики. - Якутск: Сахаполиграфиздат, 2001. - 293 с. (КиберЛенинка: [https://cyberleninka.ru/article/n/sotsialnaya-politika-v-yakutii-v-gody-velikoy-otechestvennoy-voyny С.И. Сивцева. Социальная политика в Якутии в Годы великой отечественной войны]. Вестник Северо-Восточного федерального университета им. М.К. Аммосова, 2010</ref> <ref>Статистика: взгляд через столетия: 375 лет вхождения Якутии в состав России. - Якутск: Офсет, 2008. - 576 с. (КиберЛенинка: [https://cyberleninka.ru/article/n/sotsialnaya-politika-v-yakutii-v-gody-velikoy-otechestvennoy-voyny С.И. Сивцева. Социальная политика в Якутии в Годы великой отечественной войны]. Вестник Северо-Восточного федерального университета им. М.К. Аммосова, 2010</ref>.
 
Хоргуйуу 1940 сылтан саҕаламмыт. Бу сыл өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн 12118 киһи өлбүт. Оруйуоннартан дьон өлүүтэ ордук Сунтаар улууһугар тахсыбыта диир Н.С.Степанова, ол курдук 1940 с. - 706 киһи өлбүт, оттон сэрии сылларыгар 1941-1944 сылларга барыта 4500 киһи өлбүт:
Төрдө — «https://sah.wikipedia.org/wiki/Саха_сиригэр_1941-1945_сыллардааҕы_сут»