Саха суруга: Барыллар ыккардыларынааҕы ураты

Ис хоһооно сотторолунна Ис хоһооно эбилиннэ
Көннөрүү туһунан суруллубатах
Modun (ырытыы | суруйуу)
Көннөрүү туһунан суруллубатах
3 устуруока:
'''[[Саха тыла|Саха тылын]]''' [[сурук|суруга]] XX ү. дылы хас да көрүҥнээх этэ. Бастакы системаламмыт саха [[алпабыыт]]ын [[Новгородов Семен Андреевич|Семен Новгородов]] [[1917]] c. айбыта, [[омуктар икки ардыларынааҕы фонетик алпабыыт|Омуктар икки ардыларынааҕы фонетик алпабыыкка]] олохтоноро. [[1929]] c. Новгородов алпабыыта [[унификацияламмыт түүр алпабыыта|Унификацияламмыт түүр алпабыытыгар]] уларытыллыбыт. [[1939]] c. [[кирилл алпабыыта|Кирилл алпабыыта]] ылыныллыбыт.
 
== Эрдэтээҕи алпабыыттар ==
Норуот сэһэннэриттэн көстөрүнэн уонна тыл көрдөрөрүнэн сахалар нууччалар кэлиэхтэрин инниттэн сурук туһунан өйдөбүллээхтэр. Ол гынан баран оччотооҕу кэмтэн туох да сурук пааматынньыга хаалбыта көстубэт
 
Нууччалар кэлбиттэриттэн да кэнниттэн ыраахтааҕы былааьын национальнай политката сахаларга сурук үөскүүрүгэр кыах биэрбэт этэ. Сахалар ортолоругар христианствоны ситиьиилээхтик тарҕатар эрэ туһуттан таҥара дьиэтин үлэьиттэрэүлэһиттэрэ 1819 с. аан бастаан христианскай итэҕэл сүрүн кинигэтин - катехизиһы кылгатан сахалыы тылбаастаан бэчээттэтэргэ күһэллибиттэрэ.
 
Кинигэ Иркутскайга тахсыбыта, сахалыы тылбааьыгар оччотооҕу нуучча алфвитын туох да уларытыыта суох туһаммыттара.
11 устуруока ⟶ 12:
Бу кинигэни таҥара дьиэлэригэр аҕабыттар эрэ туһаналлара. Тылбааһа даҕаны бэрт мөлтөх этэ. Тылбаас уонна онно туттуллубут алфавит авторынан Өлүөхүмэ аҕабыта Георгий Попов диэн ыйаллар
 
1851 сыллаахха Отто фон Бөтлингк диэн улахан үөрэхтээх киһи аан дойдуга аатырбыт "Сахалар тылларын туһунан" (''Über die Sprache der Jakuten'') диэн дьоһуннаах научнай грамматиканы ниэмэстии тылынан суруйан бэчээттэпитэ. Онно кини оҥорбут алпабыыта баара. Академик Отто фон Бөтлингк алпабыыта кэнники сахалыы алпабыыттары тупсаран оҥорорго тирэх буолбута.
[[ойуу:Yakut alphabet 1929.JPG|thumb|200px|left|Новгородов алпабыыта, 1929]]
 
==Саха Бастакы латыын алпабыыта (Новгородов алпабыыта) ==
[[ойуу:Yakut alphabet 1929.JPG|thumb|200px|left|Новгородов алпабыыта, 1929]]
Саха омугун төрүт алпабыыта буолар, нуучча кэлиитин инниттэн [[сахалар]] латыыны тутталлар эбит, онтон нууччалар кэлэн баран [[кириллица]] киллэрбиттэрэ, күүстэринэн, кэнники уларыйан [[сахалыы кириллица]] буолбута. Ол аата билиҥҥи Саха Алпабыыта.
Советскай былаас бастакы сылларыгар үөрэҕэ суох саха киэҥ маассатын сурукка үөрэтэргэ нууччалыы алпабыыт табыгаһа суоҕа биллибитэ. Саха тылын доҕооннорун таба көрдөрунэн, латынныы алпабыыт быдан ордук курдуга.
 
Латынныы алпабыыт буукубаларын туһунан, сахалыы алпабыыт 1917 сыллаахха тыл үөрэхтээҕэ саха киһитэ Семён Андреевич Новгородов оҥоробута. Бу алпабыыт ааҕарга–суруйарга уустуктардааҕа, онон төһө да үтүө суолталааҕын иһин уһуннук туттуллубатаҕа.
== Былыргы Саха Латыын Алпабыыта ==
 
== Иккис латыын алпабыыта (Яҥалиф) ==
Холобур: Сахалыы Кириллицанан "Илин Эҥэр" диэн тыл - Сахалыы Латыыҥҥа көһөрдөххө "İlin Eñer" диэн буолар.
1929 сыллаахха латынныы алпабыытка олоҕурбут тупсарыллыбыт алпабыытка киирии буолбута. Кини уон сыл сулууспалаабыта.
 
''1929-1939 сыллардааҕы саха латин алпабыыта''
63 устуруока ⟶ 66:
 
==Саха кирилл алпабыыта, 1939 сылтан ыла==
Онон 1939 сыллаахха нууччалыы алпабыыт буукубаларын туттарга тиийбиппит.
{| style="font-family:Microsoft Sans Serif; font-size:1.4em; border-color:#000000; border-width:1px; border-style:solid; border-collapse:collapse; background-color:#F8F8EF"
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | А а