Туох барыта икки өрүттээх: Барыллар ыккардыларынааҕы ураты

Ис хоһооно сотторолунна Ис хоһооно эбилиннэ
Xaahax (ырытыы | суруйуу)
Тупсарыы
Xaahax (ырытыы | суруйуу)
Тупсарыы
5 устуруока:
Туох барыта икки өрүттээҕэ олоҕу ордук таттарыылаах, туох быһыы күүтэн турара иннэ-кэннэ биллибэт оҥорор. Кэлэр үйэлэргэ туох буолара, олох ханнык хайысханан сайдан, үүнэн барара ситэ биллибэтэ олоҕу олорорго интэриэһи үөскэтэр. Биир тэҥник иннин, «коммунизм» диэки баран иһэр олох кыайан уһаабатын Сэбиэскэй Сойуус кыайан сайдыбат буола муомуруута уонна үрэллиитэ бары дьоҥҥо дакаастаата. Былыргы сахалар этэллэрин курдук олох суола долгуннардаах, өрүтэ мөхсөн ылар кэмнэрдээх. (1).
 
Хас биирдии киһи санаата, тугу оҥороро барыта иккилии өрүттээхтэр, үчүгэй уонна куһаҕан диэннэргэ арахсалларарахсан тахсаллар. Хас киһи барыта үчүгэй санаалара элбээтэхтэринэ – үчүгэйи, онтон куһаҕан санаалара баһыйдахтарына – куһаҕаны оҥоруон сөп, оҥорор кыахтаах даҕаны. Киһи оҥорор быһыыларын үчүгэй уонна куһаҕан диэн арааран быһаарыы барыта киһи бэйэтэ бу быһыыны хайдах диэн саныырыттан, өйдүүрүттэн уонна атыттар туох диэн саныылларыттан уонна өйдүүллэриттэн тутулуктаах.
 
Киһи өйө-санаата икки өрүттээх, икки аҥы арахсар. Киһи оҥорор дьыалалара барылара үчүгэйи оҥоруу эбэтэр куһаҕаны оҥоруу диэннэргэ арахсаллар. Үчүгэй айыыны оҥоруу - үрүҥ айыыны оҥоруу буолар, онтон куһаҕан айыыны оҥоруу - хара айыыны оҥоруу диэн сахалыы араарыллан ааттанар.
13 устуруока:
Саха тыла олус былыргы тыл. Ол иһин өйү-санааны быһаарар тыла икки эрэ дорҕоонноох, биир сүһүөхтээх. «Ай» диэн тыл. Быһаарыылаах кылгас тылдьыкка сурулларынан «Өйгүттэн саҥаны булан, оҥорон таһаар; кими, тугу эмэ баар гын, олохтоо» диэн киэҥ өйдөбүллээх. Бу «Ай» диэн тыл киһи өйүттэн-санаатыттан «Айыы», ол эбэтэр саҥаны арыйыы оноруллан, чочуллан, үөскээн тахсарын чуолкайдык быһаарар.
 
Айыы диэн тыл икки, утарыта турар өйдөбүллэрин куруук бииргэ илдьэ сылдьар, икки өрүттээх өйдөбүллээх тыл. Сахалар былыргыттан "Туох барыта икки өрүттээх" диэн айылҕа тутулугун быһаарар этиини тутуһалларын биллэрэр.. Бу тыл үчүгэйи оҥорууну тэҥэ куһаҕаны оҥорууну эмиэ бэлиэтиир. Тоҕо диэтэххэ ханнык баҕарар саҥаны айыы дьоҥҥо үчүгэйи дуу эбэтэр куһаҕаны дуу оҥороро аан маҥнай биллибэт, кыайан быһаарыллыбат. В.И.Ленин салайан ыыппыт Улуу Октябрьскай революцията дьон олоҕор туһаны аҕалыаҕынааҕар төттөрү охсууну оҥорбута билигин кэлэн дакаастана сылдьар. Бу «Айыы» диэн тыл суолтатын арыыйда дириҥник быһаарыыны «Саҥаны арыйыы», «Айыыны оҥорума» диэн үлэлэрбитигэр киллэрдибит. (2,28).
 
Киһи өйүн-санаатын быһаарар икки утарыта өйдөбүллээх тылы аҥардастыы биир өйдөбүлүнэн, үчүгэйи эрэ бэлиэтииргэ анаан туттуллуутун холбурдарын «Айыы санаалаах», «Айыы дьоно», «Айыы бухатыыра» диэн этиилэргэ буолуохха сөп. Бу этиилэр саха хас да өйдөбүллээх тылын биирдэ эмэ аҥардастыы биир эрэ өйдөбүлүнэн бэлиэтээн туһаныы урукку, хаалбыт кэмҥэ баарын көрдөрөр.