Бэс ыйын 4: Барыллар ыккардыларынааҕы ураты

Ис хоһооно сотторолунна Ис хоһооно эбилиннэ
Тиэктэр: Мобиилаттан уларытыы Мобиил барылын нөҥүө уларытыы
6 устуруока:
== Түбэлтэлэр ==
* [[1783]] — Аннон диэн сэлиэнньэҕэ бырааттыы [[Монгольфье]] салгын шаардарын бастакы көрдөрүүтэ буолбут. Шаар 11 миэтэрэ кэриҥэ диаметрдаах эбит, 1830 миэтэрэ кэриҥэ үөһэ тахсыбыт уонна 1,6 километртан ордугу көппүт.
* [[1800]] — [[Вашингтон]] куоратыгар Үрүҥ Дьиэ тутуута түмүктэммит,. маннаМанна [[АХШ]] бэрэсидьиэнэ кэргэттэринээн олохсуйа киирбит.
* [[1831]] сыл ахсынньы 11 күнүгэр [[Илин Сибиир]] Кылаабынай управлениетын советнига анаммыт. Дуоһунаска 1832 сыл бэс ыйын 4 күнүгэр диэри олорбут.
* [[1832]] сыл бэс ыйын 4 күнүгэр [[Саха уобалаһа|Саха уобалаһын]] салайа [[Щербачев Василий Иванович|Василий Щербачев ]] кэлбит. Аҕыйах ый уобалаһы салайбыт [[Веригин (Беригин) Иван Николаевич|Иван Веригини]] солбуйбут. Сылтан эрэ ордук олорон баран 1833 с. балаҕан ыйын 18 күнүгэр [[Дьокуускай]]га өлбүт.
* [[1928]] — [[Халыма]] тардыытыгар көмүһү булуу кыттыылааҕа, геолог [[Билибин Юрий Александрович|Юрий Билибин ]] эспэдииссийэтин борохуота билиҥҥи [[Магадаан уобалаhа|Магадаан уобалаһыгар]] киирэр [[Ола]] диэн балыксыттар бөһүөлэктэрин кытылыгар тиксибит. Дворяннартан төрүттээх. Сталин бириэмийэтин ылбыта (1946). Кини аатынан Чукоткаҕа куорат, Дьокуускайга уонна Магадааҥҥа уулуссалар, үс хайа сиһэ (ол иһигэр биирэ Саха сиригэр), вулкан, билибинит уонна билибинскит таастар ааттаммыттара.
* [[1942]] — Элбэх саха аармыйаҕа ыҥырыллыбыт күнэ. Олор истэригэр кэлин саха тылын учебниктарын ааптара буолбут [[Тааһаҕар нэһилиэгэ (Бүлүү улууһа)|Бүлүү Тааһаҕарын]] 19 саастаах уола [[Каратаев Игнатий Иванович|Игнатий Каратаев]] баара.
* [[1942]] — [[АХШ]] уонна [[Дьоппуон]] флоттарын икки ардыдарыгарардыларыгар быһаарыылаах [[Мидуэй кыргыһыыта]] саҕаламмыт. Бу кыргыһыыга [[АХШ]] кыайбыта, онтон [[Дьоппуон]] флотун сүрүн ударнай күүһэ тимирдиллибитэ. Инньэ гынан [[Чуумпу далай]] сэриитигэр тосту уларыйыы буолбут.
* [[1969]] — [[Израиль]]га лиираттан шекельгэ көһөр туһунан сокуон ылыллыбыт.
* [[1972]] — Бэйиэт [[Иосиф Бродскай]] [[ССРС]]-тан эмиграциялыырга күһэллибит. [[АХШ]]-ка тиийэн ааҥыл тылын баһылаабыта, университеттарга нуучча литэрэтиирэтин кууруһун сүүрбэттэн тахса сыл аахпыта, ааҥыллыы суруйбут эсселара хоһооннорунааҕар кырата суохтук аан дойдуга биллибиттэрэ, литэрэтиирэ бириэмийэтигэр тиксибиттэрэ. Ааҥыллыы суруйбут хоһоонноро уонна хоһооннорун тылбааһа "ааҥыл просодиятын кэҥэттилэр, маны соҕотох киһи оҥорбута суох, холобур Набоков сатаабатаҕа" диэн кириитиктэр билинэллэр. 1987 сыллаахха литэрэтиирэҕэ [[Нобель бириэмийэтэ|Нобель бириэмийэтин]] ылбыта. 1996 сыллахха 56 сааһыгар сүрэҕинэн өлбүтэ.