Усманов, Хайрулла Абдрахманович: Барыллар ыккардыларынааҕы ураты

Ис хоһооно сотторолунна Ис хоһооно эбилиннэ
Kuchaai (ырытыы | суруйуу)
«Усманов, Хайрулла Абдрахманович» сирэйи тылбаастаан оҥоһуллубут
(уратыта суох)

11:07, 30 Бэс ыйын 2020 барыл

Хайрулла Абдрахманович Усманов (татаардыы: Хәйрулла Абдурахма́н улы Госманов; 1866 сыл ахсынньы 16 күнэ, Оренбург губернията — 1915 сыл бэс ыйын 14 күнэ, Оренбург) — татаар муллата, Арассыыйа Империятын Иккис ыҥырыылааы Судаарыстыбаннай Дуума Оренбург губерниятыттан дьокутаата (1907 сыл).

Олоҕо

Хайрулла Абдрахманович Усманов 1866 сыл ахсынньы 16 күнүгэр татаар атыыһытын ыалыгар төрөөбүтэ[1]. Хайрулла Казан губерниятын Малмыж уеһыгар мэдрэсэҕэ классическай мусульманскай үөрэҕи ылбыта (алын духовнай үөрэх)[2]. Кини ити кэнниттэн хаһ да сыл үөрэммит мэдрэсэтигэр хальфа (мударрис көмөлөһөөччүтэ) буолан үлэлээбитэ[3].

Хайрулла Абдрахманович Усманов 1893 сыл алтынньы 10 күнүгэр Сеитов посадыгар мэчиэккэ иккис мулланан талыллыбыта, ол кэнниттэн Оренбург губерниятын баһылыга киниэхэ 1893 сыл сэтинньи 13 күнүгэр имам-хатыб уонна мударрис солотун биэрбитэ[1].

XIX үйэ бүтүүтүгэр уонна XX үйэ саҕаланыытыгар Хайрулла Абдрахманович Усманов салайбыт мэдрэсэтэ биир саамай күүстээх уонна үчүгэй мэдрэсэ быһыытынан биллэр буолбута. Кини үөрэхтээһиҥҥэ саҥа ньымалары туттар этэ[4].

Хайрулла Абдрахманович Усманов 1895 сыл атырдьах ыйын 26 күнүгэр саҥа мэдрэсэни арыйбыта[4]. Ону тэҥэ кини атыынан-эргиэнинэн дьарыктанара[1].

Хайрулла Абдрахманович Усманов 1907 сыллаахтан ылата Оренбургдааҕы учуонай архыып комиссиятын чилиэнэ буолбута (Оренбургдааҕы академия, 1887-1918)[4].

1907. Иккис Дуума дьокутаата

1907 сыл олунньу 7 күнүгэр Хайрулла Абдрахманович Усманов Арассыыйа Империятын Иккис ыҥырыылааы Судаарыстыбаннай Дуума Оренбург губерниятыттан дьокутаатынан талыллыбыта. Ол кэмҥэ мусульманнар "Иттифак ал-Муслимин" диэн баартыйаҕа киирбитэ[5].

 
Арассыыйа империятын II ыҥырыылаах Судаарыстыбаннай Дума мусульман дьокутааттара. Тураллар: Маһмудов М., Тевкелев К., Зейналов З., Бадамшин Г.; олороллор: Кощегулов Ш., Хасанов М., Усманов Х., Атласов Х., Мусин Г.

Бүтэһик сыллара

Судаарыстыбаннай Дума ыһыллыбытын кэнниттэн Сеитовскай посадка төннүбүтэ[4].

 
Х. Усманов (1907)

Хайрулла Абдрахманович Усманов 1915 сыл бэс ыйын 14 күнүгэр Оренбуркка өлбүтэ[1].

Быһаарыылар

  1. 1,0 1,1 1,2 1,3 Денисов Д. Н. Усманов Хайрулла Абдрахманович // Ислам на Урале: энциклопедический словарь / Коллект. автор. Сост. и отв. редактор – Д. З. Хайретдинов. — М.: Издательский дом «Медина», 2009. — 404 с. — ISBN 978-5-9756-0054-7.
  2. Энциклопедический словарь Гранат, 1913, с. 49' [доп.].
  3. Усманов Хайрулла Абдрахманович // Государственная дума Российской империи: 1906—1917 / Б. Ю. Иванов, А. А. Комзолова, И. С. Ряховская. — М.: РОССПЭН, 2008. — 735 с. — ISBN 978-5-8243-1031-3.
  4. 4,0 4,1 4,2 4,3 Бектемиров Ф. Похвальное слово мулле // Татарский мир донөясы : Федеральная просветительская газета. — 2008. — 15 апреля (№ 5 (6292)). — С. 5.
  5. Члены Государственной Думы (портреты и биографии). Второй созыв. 1907‑1912 гг. / Сост. М. М. Боиович. — М., 1907. — С. 217.

Кинигэлэр уонна ыстатыйалар

  • Усманов Хайрулла Абдрахманович // Государственная дума Российской империи: 1906—1917 / Б. Ю. Иванов, А. А. Комзолова, И. С. Ряховская. — М.: РОССПЭН, 2008. — 735 с. — ISBN 978-5-8243-1031-3
  • Члены Государственной Думы (портреты и биографии). Второй созыв. 1907‑1912 гг. / Сост. М. М. Боиович. — М., 1907. — С. 217.
  • Усманов Хайрулла // Энциклопедический словарь Гранат: В 58 т. — М.: Изд. тов. А. Гранат и К°, 1913. — Т. 17. — 372 с.
  • Мусульманские депутаты Государственной думы России 1906—1917 годов: Сборник документов и материалов / сост. Л.А. Ямаева. — Уфа, 1998. — С. 307.
  • Усманова Д. М. Мусульманские представители в Российском парламенте. 1906—1917. — Казань, 2005.
  • Денисов Д. Н. Усманов Хайрулла Абдрахманович // Ислам на Урале: энциклопедический словарь / Коллект. автор. Сост. и отв. редактор – Д. З. Хайретдинов. — М.: Издательский дом «Медина», 2009. — 404 с. — ISBN 978-5-9756-0054-7
  • Медресе «Усмания» // Башкортостан : крат. энцикл. / гл. ред. Р. Э. Шакуров. — Уфа: Баш. энцикл., 1996. — С. 391—392.