1922 сыл: Барыллар ыккардыларынааҕы ураты
Ис хоһооно сотторолунна Ис хоһооно эбилиннэ
Көннөрүү туһунан суруллубатах |
Көннөрүү туһунан суруллубатах |
||
14 устуруока:
* [[Кулун тутар 2]] — [[Чурапчы]] сэлиэнньэтигэр саха интеллигенциятын сийиэһэ саҕаламмыт, [[кулун тутар 12]] күнүгэр түмүктэммит. Сийиэс ''Саха уобалаһын норуотун быстах кэмҥэ салайыыны'' талбыт ([[ВЯОНУ|ВЯОНУ - Временное Якутское областное народное управление]]). Большевиктары утары охсуһарга, [[Саха уобалаһа|Саха уобалаһыттан]] үүрэргэ быһаарыммыттар.
* [[Кулун тутар 6]] — [[Каландаришвили Нестор|Нестор Каландаришвили]] уонна кини штабын дьоно [[Табаҕа]] уонна [[Төхтүр_(Хаҥалас_улууһа)|Төхтүр]] икки ардыларыгар тоһуурга түбэһэн өлбүттэр. Сарсыарда 5 чааска Каландаришвили [[Төхтүр]]тэн арахпыт, онтон 9 чааска [[Дьокуускай]]га [[Табаҕа]]ттан илдьит киһи кэлэн быһылаан туһунан биллэрбит. [[Табаҕа]]ттан 8 биэрэстэлээх сиргэ өрүс тас үөһүн (протока) икки кытылыгар оҥоһуллубут тоһуурга 100 кэриҥэ киһилээх, 100-чэ сыарҕалаах эшелон түбэспит. Быыһаммыт дьон сабаҕалааһыннарынан үрүҥ бандьыыттар ахсааннара 300-тэн тахса үһү.
* [[Кулун тутар 11]] — [[Дьокуускай]]га кыһыл сэбилэниилээх күүстэр командующайдара [[П.Ф. Савлук]] дьаһалынан [[Саха күбүөрүнэтэ|Саха күбүөрүнэтин]] сорох салайааччылара хаайыллыбыттар — губбюро сэкирэтээрэ Г.И. Лебедев, политуправление бэрэстээтэлэ А.В. Агеев уонна штаб начаалынньыга А.Г. Козлов. Ол туһунан [[Исидор Барахов]] Сиббюроҕа телеграммалаабыт. Хаайыллыбыт дьон диктатордыы толоос дьайыылара, хабыр-кырыктаах сыһыаннара олохтоох дьону бэйэлэрин утары туруорбуттар, ол түмүгэр өрөбөлүүссүйэни утары өрө туруу үоскээбит. Холобура, Козлов [[тохсунньу 2]] күнүнээҕи бирикээһинэн үрүҥнэргэ утарыласпатах олохтоох дьонтон биэстэн биирин расстреллыырга дьаһайбыт эбит. Сотору Саха сиригэр үрдүкү былааһы Ревком ылбыт, бэрэстээтэлэ — [[Былатыан Ойуунускай]], чилиэннэрэ — [[Исидор Барахов]], [[Степан Аржаков]], [[Донской_Семен_Николаевич_(иккис)|Семен Донской]].
* [[Кулун тутар 17]] — Капитан [[Николай Хапилин]] баһылыктаах үрүҥ этэрээт [[Булуҥ (сэлиэнньэ, Булуҥ улууһа)|Булуҥу]] ылбыт.
* [[Кулун тутар 26]] — [[Тулагы-Киллэм нэһилиэгэ|Тулагы нэһилиэгин]] туһугар икки күннээх кыргыһыы саҕаламмыт. [[Строд Иван Яковлевич|Иван Строд]] 300 киһилээх кыһыл этэрээтэ 620-ҕэ диэри киһилээх [[Илья Канин]] үрүҥ этэрээтин атакалаабыт. Үрүҥнэртэн 200-чэ киһи өлбүт, кыһыллартан — 32 киһи өлбүт, 35 киһи бааһырбыт.
* [[Муус устар 13]] — [[Каландаришвили Нестор|Каландаришвилины]] кытта тоһуурга ([[кулун тутар 6]] күнүгэр) түбэһэн өлбүттэр тиһиктэрэ бэчээттэммит.
* [[Муус устар 18]] — [[Бүлүү улууһа|Бүлүү уеһын]] Хохочой сиригэр
* [[Муус устар 24]] — [[Дьокуускай]]га [[Каландаришвили Нестор|Нестор Каландаришвили]] оннугар [[Саха күбүөрүнэтэ|Саха күбүөрүнэтин]] уонна Хотугу кыраай сэбилэниилээх күүстэрин командующайынан анаммыт [[Байкалов Карл Карлович|Карл Байкалов]] кэлбит.
* [[Муус устар 22]] — [[Саха уобалаһа|Саха уобалаһын]] ''автономнай өрөспүүбүлүкэнэн'' биллэрэр Саха сиринээҕи Ревком манифеһа ылыллыбыт. Онон сибээстээн Сэбиэскэй былааһы утары өрө турбут дьон эйэлээх үлэҕэ көһөр буоллахтарына кинилэргэ ''амнистия'' биллэриллибит.
* [[Муус устар 27]] — Бүтүн Сойуустааҕы ЦИК дэкириэтинэн [[Саха АССР]] төрүттэммит — Саха сирин судаарыстыбаннаһа олохтоммут. Бу дэкириэтинэн Саха Сиригэр урукку [[Саха күбүөрүнэтэ|Саха күбүөрүнэтин]] сирдэрэ, Енисей губерниятын Хатанга-Анаабыр оройуона, Киренскай уезд Өлүөхүмэ-Сунтаар буолаһа, [[Хотугу Муустаах далай|Хотугу Муустаах акыйаан]] илиҥҥи кэтирээһин 84 уонна 140 кыраадыстарын ыккардыгар сытар бары арыылара уонна Камчаатка уобалаһын Охуоскай уезда киирбиттэр.
* [[Ыам ыйын 21]] — [[Киллэм (Тулагы-Киллэм нэһилиэгэ)|Киллэмнээҕи]] кыргыһыы буолбут, үрүҥнэр кыайтарбыттар.
* [[Ыам ыйын 26]] — ''Автономнай өрөспүүбүлүкэ'' биллэриллибитэ биир ый ааспытын кэннэ [[Дьокуускай]] куоратыттан осаднай балаһыанньа уһуллубут.
* [[Ыам ыйын 26]] — Саха АССР бырабыыталыстыбата — Совнарком төрүттэммит. Бастакы бэрэстээтэл — [[Былатыан Ойуунускай]].
* [[Бэс ыйын 10]] — [[Төхтүр нэһилиэгэ (Хаҥалас улууһа)|Төхтүрдээҕи]] кыргыһыы буолбут, үрүҥнэр соҕурууҥҥу бөлөхтөрө урусхалламмыт.
* [[Бэс ыйын 14]] — [[Иркутскай]]тан [[Дьокуускай]]га түөрт борохуотунан уопуттаах [[Кыһыл Аармыйа]] чаастара кэлбиттэр — 226 Петроградскай полк 2-с батальона, 7-с Сибиирдээҕи хомуур этэрээт, артиллерия батареята, [[Өлүөнэ]]тээҕи байыаннай флотилия уонна телефоно-строительнай батальон. Кинилэри кытары [[Москуба]]ттан [[Максим Аммосов]] кэлсибит.
* [[Бэс ыйын 21]] — [[Никольскай_(Нам_улууһа)|Никольскай]]дааҕы кыргыһыы буолбут. 226 Петроградскай полк [[Нам улууһа|Нам улууһун]] [[Никольскай_(Нам_улууһа)|Никольскайын]], улуус киинин [[Нам_(улуус_киинэ)|Конта-Креһы]], [[Граф Биэрэгэ (Нам улууһа)|Граф Биэрэгин]] босхолообут. Кыргыһыы түмүгэр үрүҥнэр хотугу бөлөхтөрө урусхалламмыт, 400-кэ тиийэ киһи өлбүт, биир оччо билиэҥҥэ түбэспит.
* [[Бэс ыйын 16]] — [[Ньурба]] сэлиэнньэтигэр Нюрбинка урэҕин өттүттэн 300-чэ кэриҥэ киһилээх үрүҥ этэрээт кэлбит. [[Ньурба]] олохтоохторо 4 күн устата оборона туппуттар. Ол кэннэ кинилэргэ [[З.Г. Пясталов]] хамандыырдаах Сибиир ОГПУ-тун 80-с дивизионун этэрээтэ кэлбит. Пясталов этэрээтэ [[Ньурба]]ны босхолоон баран [[Бүлүү (өрүс)|Бүлүү өрүһүн]] устунан түспүт.
* [[Бэс ыйын 29]] — [[Ефим Курашов]] хамандыырдаах кыһыл этэрээт [[Майа]] сэлиэнньэтин ылбыт.
* [[От ыйын 3]] — А.А. Гоголь хамандыырдаах кыһыл этэрээт [[Булуҥ (сэлиэнньэ, Булуҥ улууһа)|Булуҥу]] ылбыт.
* [[От ыйын 5]] — Кыһыллар [[Чурапчы]] сэлиэнньэтин ылбыттар. Үрүҥнэр [[Амма_(улуус_киинэ)|аммалыыр]] суолунан күрэммиттэр.
* [[От ыйын 8]] — [[Строд Иван Яковлевич|Иван Строд]] хамандыырдаах кыһыл этэрээт [[Бүлүү (куорат)|Бүлүү куоратын]] осадатын устубут.
* [[От ыйын 9]] — И.П. Мизин хамандыырдаах кыһыл этэрээт [[Уус-Майа улууһа|Уус-Майа]] сэлиэнньэлэрин [[Петропавловскай]]ы, [[Уус Майа]]ны, Троицкайы босхолообут.
* [[Атырдьах ыйын 12]] — [[Саха АССР]] Совнаркома "Өрөспүүбүлүкэ бары оскуолаларыгар саха тылын киллэрии туһунан" уураах ылыммыт.
* [[Атырдьах ыйын 30]] — [[Владивосток]]тан Лаамы кытылын диэки үрүҥ генерал [[Пепеляев Анатолий Николаевич|Анатолий Пепеляев]] экспедиционнай корпуһа арахпыт.
* [[Балаҕан ыйын 5]] — [[Манчаары Баһылай|Манчаары]] культурнай-сырдатар уопсастыба аата "[[Саха омук (уопсастыба)|Саха омук]]" диэҥҥэ уларытыллыбыт. Бэрэстээтэл — [[Леонтьев Василий Никанорович|Василий Леонтьев]].
* [[Балаҕан ыйын 6]] — Үрүҥ генерал [[Пепеляев Анатолий Николаевич|Анатолий Пепеляев]] 650 киһилээх десана [[Айаан|Айааҥҥа]] түспүт. Кинилэргэ корнет [[Михаил Коробейников]] 250 киһилээх өрө турааччылар тобохторун кытары холбоспут.
* [[Балаҕан ыйын 16]] — [[А.В. Панкратов]] хамандыырдаах кыһыл этэрээт [[Үөһээ Дьааҥы]] куоратын ылбыт. Үрүҥнэр [[Өймөкөөн]] диэки күрэммиттэр.
== Төрөөбүттэр ==
| |||