Ада Лавлейс: Барыллар ыккардыларынааҕы ураты

Ис хоһооно сотторолунна Ис хоһооно эбилиннэ
Көннөрүү туһунан суруллубатах
Tatiiego (ырытыы | суруйуу)
Көннөрүү туһунан суруллубатах
 
1 устуруока:
'''Августа Ада Кинг''' (төрөөбүтүнэн '''Байрон'''), графиня Лавлейс, '''Ада Лавлейс''' аатынан быдан биллиилээх — англияангылыйа математига. Чарльз Бэббидж вычислительнайсуоттуур машинатынмассыынатын ойуулаабытынан уонна бастакынан программабырагыраамма суруйбутунан биллэр. «[http://%D0%A6%D0%B8%D0%BA%D0%BB_(%D0%BF%D1%80%D0%BE%D0%B3%D1%80%D0%B0%D0%BC%D0%BC%D0%B8%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D0%B5) Цикл]» уонна «[https://ru.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A0%D0%B0%D0%B1%D0%BE%D1%87%D0%B0%D1%8F_%D1%8F%D1%87%D0%B5%D0%B9%D0%BA%D0%B0&action=edit&redlink=1 рабочая ячейка]» диэн [[тиэрмин]]нэри олоххо киллэрбит. Аан дойдуга бастакы программиһынан аатырар<ref>Fuegi, J & Francis, J (October–December 2003), "Lovelace & Babbage and the creation of the 1843 'notes'", Annals of the History of Computing (IEEE) . — Т. 25 (4): 16–26</ref><ref>Ada Lovelace honoured by Google doodle (10 December 2012).</ref>.
 
== Олоҕун олуктара ==
Ада Лавлейс [[1815]] сыллаахха [[ахсынньы 10]] күнүгэр төрөөбүтэ. Дьиэ кэргэнигэр соҕотох оҕо. Аҕата – англияангылыйа аатырбыт бэйиэтэ [[Джордж Гордон Байрон]], ийэтэ – [[Анна Изабелла Байрон]] (Анабелл). Анна Изабелла Байрон математиканы интириэһиргиириттэн, кэргэнэ кинини «Королева параллелограммов» диэн хос ааттаабыт. 1816 сыллаахха [[муус устар 21]] күнүгэр Байрон кэргэнин кытта арахсан АнглияттанАнгылыйаттан көһөн барбыта.
 
Кыыһы аҕатын бииргэ төрөөбүт эдьиийин аатынан ааттаабыттар Огаста (Августа) диэн. Ийэлээх аҕата арахсыбыттарын кэннэ кинини [[Ада]] диэн ааттыыр буолбуттар, эбиитин библиотекаттан аҕатын кинигэлэрин суох оҥорбуттар.
 
Ийэтэ саҥа төрөөбүт оҕону төрөппүттэригэр хаалларан баран, оздоровительнайчэбдигирдэр круизка барбыт. Кыыһа сааһын ситэн эрдэҕинэ төҥнөн кэлбит. Ада төрөппүттэрин кытта сыһыана чуолкайа суох.
 
Аданы үөрэттэрэргэ ийэтэ урукку учууталын шотнлан математигы [[Огастес де Морган|Огастес де Морганы]] уонна биллилээх [[Мэри Сомервилль|Мэри Сомервилльи]], француз тылыттан «Трактат о небесной механике» [[Пьер-Симон Лаплас|Пьер-Симон Лаплас]] кинигэтин тылбасстаабытатылбаастаабыта, ыҥырбыт. Мантан ыла Ада Мэрины холобур туттар буолбут.
 
1833 сыллаахха бэс ыйын 5 күнүгэр Ада [[Чарльз Бэббидж|Чарльз Бэббиджтыын]] көрсөр, кини туһунан бастакытын Мэри Сомервилльтан истэр. Билсэр бириэмэлэригэр Чарльз Бэббидж [[Кэмбриджский университет|Кэмбриджскай университеткаүнүбэрситиэткэ]] математика кафедратыгархаапыдарытыгар профессордыырбэрэбиэссэрдиир. Ада киниттэн ураты өссө атын улуу дьоннору кытта билсиһэр: [[Майкл Фарадей|Майкл Фарадейдыын]], [[Дэвид Брюстер|Дэвид Брюстердыын]], [[Чарльз Диккенс|Чарльз Диккенсомныын]] уонна да аттыттары кытта.
 
ПрофессорБэрэпиэссэр буолуон иннинэ Бэббидж ахсааны сүрбэсүүрбэ чыһылаҕачыыһылаҕа диэри туочунай суоттуур машинанымассыынаны ойулаабыт. Бу машинатынмассыынатын ойулааһынын чертежачэрчитэ премьербирэмийиэрминистргаминиистиргэ тиэрдиллибит. 1823 сыллаахха вычислительнайсуоттуур машинанымассыынаны тутарга бастакы субсидия бэриллибит. «[[Машина Бэббиджа|Большая разностная машина Бэббиджа]]» бастакы компьютеркөмпүүтэр буолар. МашинаныМассыынаны 10 сылы быһа туппуттара, кини конструкцията ыараан испитэ, уонна 1833 сыллаахха үп -харчы бэриллэн бүппүтэ.
 
1835 сыллаахха мисс Байрон 29-с саастаах [[Уильям Кинг|Уильям Кинга]], Кинг 8-с баронугар, кэргэн тахсар. Сотору соҕус кэрэгэнэкэргэнэ Лавлейс лордун аатын сүгэр. Кинилэр үс оҕолоноллор: Байрон, 1836 сыллаахха ыам ыйын 12-с күнүгэр төрөөбүт, Анабелла (Леди Энн Блюн), 1837 сыллаахха балаҕан ыйын 22 күнүгэр төрөөбүт, уонна Ральф Гордон, 1839 сыллаахха от ыйын 2 күнүгэр төрөөбүт. Ол гынан баран, Ада кэргэнин да, оҕолорун да сөбүлүүр дьарыгар мэһэйдэппэтэх. Кэргэн тахсыбыта улахан туһахтаах этэ, кини үлэлитингэрүлэлитигэр уп -харчынан көмө баар буолбута.
 
1842 сыллаахха Чарльз Бэббидж Туринскай университеткаүнүбэрситиэткэ бэйэтин аналитическай машинатынмассыынатын туһунан семинар ааҕарга ыҥырыллыбыт. Ол кэмҥэ [[Федерико Луиджи|Луиджи Менабреа]], итальянскай инженеринсэнийиэр уонна кэлин Италия премьер – министрабирэмийиэр-миниистирэ, Бэббидж лекцияларынлиэксийэлэрин французфрансуус тылыгар суруйан, Женева ОбщественнайУопсастыбаннай библиотекатыгар таһааттарбыт. Бэббидж доҕоро, [[Чарльз Уитстон]] Аданы Луиджи концпектарынкэниспиэктэрин английскайгааангылыйа тылыгар тылбаастаан уонна быһаарылаанбыһааран суруйарга көрдьөспүт. Леди Лавлейс үлэтин ААЛ диэн акронимнаах тарҕаппыттар, үлэтэ бэйэтэ Менбреа записьтарынбэлиэтэниитин кытта уонна 52 сирэй ойулааһыннаах быдан киэҥ буолбут.
 
Бу үлэ иһигэр Ада аналитическай машинаҕамассыынаҕа [[Числа Бернулли|Бернулли чыыһылаларын]] суоттаныытын ойулууройуулуур. Бу ойулааһыныойуулааһыны бастакы көмпүүтэргэ туттуллар программабырагыраамма диэн биһирэммит. Ада олоҕун тухары машинамассыына Бэббиджа оҥоруллубатаҕа, ол да буоллар Ада Лавлейс бастакы программист буолар. Кини үлэтигэр Жаккардовый станок сибэкки уонна сибэрдэх тигэрин курдук аналитическай машинамассыына сатаан алгебраическай формулалары суоттуон сөбүн суруйбут.
 
Ада Лавлейс 1852 сыллаахха сэтинньи 27 күнүгэр ракыраак ыарыытын эмтиир бириэмэлэригэр хаана баран өлбүт (аҕата эмиэ хаана баран 36 сааһыгар өлбүт). Кинини Байроннар фамильнай склептарыгар аҕатын таһыгар көмпүттэр.
 
==Туһаныллыбыт литэрэтиирэ==
==Туттуллубут литература==
* James Essinger. Ada's Algorithm: How Lord Byron's Daughter Ada Lovelace Launched the Digital Age. — Melville House, 2014. — ISBN 9781612194080.
* Dorothy Stein. Ada: A Life and a Legacy. — MIT Press, 1985. — (Mit Press Series in the History of Computing). — ISBN 9780262192422.