1917: Барыллар ыккардыларынааҕы ураты

Ис хоһооно сотторолунна Ис хоһооно эбилиннэ
8 устуруока:
 
* Петроградка [[Олунньутааҕы өрөбөлүүссүйэ]] буолбут:
** Олунньу 21 (саҥа ааҕыыннан [[кулун тутар 6]]) күнүгэр килиэп лааппыларын халааһынтан саҕаламмыт. Олунньу 23 ([[кулун тутар 8]]) күнүгэр сэриини утары миитиннэр демонстрацияларга кубулуйбуттар, полицияны уонна казаактары кытта бастакы охсуһуулар буолбуттар. Киэһэ буолбут Петроград салалтатын уонна байыаннайдарын мунньаҕар былаас байыаннайдарга, ол аата Петроградтааҕы байыаннай уокурук тойонугар генерал Семен Хабаловка бэриллибит. Олунньу 24 (кулун тутар 9) күнүгэр куорат оробуочайдарын (214 тыһ. тахса киһи) забастовката саҕаламмыт. Олунньу 25 (кулун тутар 10) күнүгэр забастовкалаабыт дьон ахсаана 305 тыһ. тахсыбыт, сарсыарда уон чааска демонстраннар холуонналара куорат үөһүгэр халҕаһалаан кэлбиттэр, күргэлэргэ турар заставаларга иҥнибиттэр. Олунньу 26 (кулун тутар 11) Неваны туоруур күргэлэри араартаабыттар, ол эрээри оробуочайдар мууһунан туорууллар эбит. Саллааттарга ботуруон түҥэппиттэр. Павловскай полкатын саппаас батальонун 4-с ротатын саллааттара өрө туран эппиһиэрдэрин уонна полицияны ытыалаабыттар, бу өрө турууну Преображенскай полка хам баттаабыт. Демонстраннары саллааттар ытыалаабыттар. Дуума бэрэстээтэлэ Родзянко Могилев куоракка баар ыраахтааҕыга киин куоракка "анархия бүрүүкээбитин туһунан" ыксаллаах тэлэгирээмэ ыыппыт. Киэһэ миинистирдэр сэбиэттэрин бэрэстээтэлэ Голицын Госдуума уонна Госсовет үлэлэрин муус устарга диэри тохтоторго уураахтаабыт. Онтон тута ыраахтааҕыттан дууманы ыһар туһунан телефонограмманы Родзянко туппут.
** Олунньу 27 (саҥа ааҕыынан [[кулун тутар 12]]) күнүгэр Петроградка сэбилэниилээх өрө туруу саҕаламмыт. Ыһыллыбыт Дуума Быстах кэмнээҕи кэмитиэт тэриммит. Генерал Хабалов 1 тыһ. кэриҥэ киһилээх полковник Кутепов салалталаах холбоһуктаах этэрээтин тэрийэн утарса сатаабыт эрээри, киэһэ утарсыытын тохтоппут. Миниистирдэр сэбиэттэрэ тиһэх мунньаҕар өрө турааччылары уҕарытаары ис дьыала миниистирин уураппыт. Киэһэ Таврическай дыбарыаска Петроградтааҕы оробуочайдар дьокутааттарын Сэбиэтин исполкома талыллыбыт. маны билэн аны былааһы былдьаһыахтара диэн ыкса киэһэ Дуума Быстах кэмнээҕи кэмитиэтэ былааһы бэйэтин илиитигэр ыларын туһунан биллэрбит.
** Петроградка буола турар дьалхаан туһунан сонуну Арассыыйаҕа бүттүүнүгэр олунньу 28 ([[кулун тутар 13]]) күнүгэр өрөбөлүүссүйэ хамыһаара Бубликов тимир суол телеграабынан ыыппыт тэлэгирээмэтиттэн билбиттэрэ.
** Кулун тутар 1 (саҥа ааҕыынан [[Кулун тутар 14|14]]) күнүгэр Дуума быстах кэминээҕи кэмитиэтэ [[Арассыыйа Быстах кэминээҕи бырабыыталыстыбата|Арассыыйа быстах кэминээҕи бырабыыталыстыбатын]] тэрийбит.
** Кулун тутар 2 ([[Кулун тутар 15|15]]) күнүгэр Петроградтааҕы оробуочайдар дьокутааттарын Сэбиэтэ Петрограадтаҕы гарнизон киниэхэ бас бэринэрин уонна Быстах кэмнээҕи кэмитиэт аармыйаны дьаһайбатын туһунан Бастакы нүөмэрдээх бирикээс таһаарбыт. Киин куоракка икки былаас үөскээбит.
** Кулун тутар 2 ([[Кулун тутар 15|15]]) күнүгэр киэһэ Псков куоракка баар Николай II ыраахтааҕы бөрүстүөлтэн батынарын, уонна хоруонаны быраатыгар улуу кинээс Михаил Александровичка биэрэрин туһунан биллэрбит.
** Кулун тутар 8 (саҥа ааҕыынан [[Кулун тутар 21|21]]) күнүгэр Царскай селоҕа императрицаны дьиэ хаайыытыгар олордубуттар, сарсыныгар урукку ыраахтааҕы "полковник Романов" эмиэ Царскай селоҕа кэлбит.
 
* Кулун тутар 3 күнэ буолар түүнүгэр (аныгы ааҕыыннанааҕыынан [[кулун тутар 16]] күнэ) полицияДьокуускай полицията ыраахтааҕыга эрэллээх хаалар уонна миитиннэри бобор туһунан биллэриилэри ыйаабыта. Ол үрдүнэн бастакы миитин кулун тутар 3 ([[Кулун тутар 16|16]]) күнүгэр Уопсастыбаннай мунньах саалатыгар буолбута, 500-чэ киһи кыттыбыта. Ол миитин кэнниттэн Бирикээсчиктэр кулууптарыгар испэктээк буола турдаҕына миитин дэлэгээтэ Е. Ярославскай кэлбитэ уонна онно мустубут дьон ортотугар куорат баһылыга П. А. Юшмановка былааһы норуокка биэрэрин модьуйбута.
 
* Кулун тутар 4 (аныгыннан [[Кулун тутар 17|17]]) күнэ буолар түүнүгэр мустан бастакы өрөпкүөм нелегальнай мунньаҕын ыыппыттара. Онно мустубут бассабыыктар, меньшевиктэр уонна эсердэр куорат гарнизонун саллааттарын бэйэлэрин өттүлэригэр тардар, сэрии сэбин булунар туһунан, телеграф дьиэтин ылар туһунан эҥин быһаарсыбыттара. Ону таһынан Куттал суох буолуутун кэмитиэтин тэрийэргэ быһаарбыттара.
Өрөбөлүүссүйэ оҥорооччулар чааһынай лааппылартан конфискациялаан ылбыт сэриилэрин сэбин Бирикээсчиктэр кулууптарыгар түмпүттэрэ, гражданскай милиисийэ этэрээтин хомуйан барбыттара. Бу этэрээт саалаах-саадахтаах Куорат Быраабатын дьиэтигэр тиийэн Куорат Дууматын былааһы кэмитиэккэ биэрэргэ күһэйбиттэрэ. Кулун тутар 4 ([[Кулун тутар 17|17]]) күнүгэр норуот мунньаҕын ыҥырбыттара, ол мунньахха Дьокуускайдааҕы Куттал суох буолуутун кэмитиэтин (нууч. Якутский комитет общественной безопасности, кылгатан ЯКОБ) чилиэннэрин талбыттара. Онтон уобалас вице-күбүрүнээтэритэн (күбүрүнээтэр Р.Э. фон Витте астаапкаҕа барбыт кэмэ этэ) барон Тизенгаузентан былааһы биэрэригэр модьубуйуттара. Вице-күбүрүнээтэр уонна полицмейстер Рубцов Петтрограадтан дьаһал суоҕунан матыыптаан батыммыттара. ЯКОБ-тар Петроградка Керенскай аатыгар былааһы кинилэргэ биэрэр туһунан ис хоһоонноох тэлэгирээмэ ыыппыттара.
* Кулун тутар 5 (аныгыннан [[Кулун тутар 18|18]]) күнүгэр Бирикээсчиктэр кулууптарыгар вице-күбүрүнээтэр Д. Тизенгаузен былааһы туттарарын туһунан биллэрбитэ. Саллааттарын илдьэ кэлбит куорат гарнизонун начаалынньыга подполковник Н.Д. Попов ЯКОБ-у өйүүр туһунан этиммитэ.
* [[Кулун тутар 21|Кулун тутар 8 (аныгыннан 21)]] — Хара үлэһиттэр сойуустара тэриллибит.
* Кулун тутар 10 (23) — Дьокуускай хаайыытыттан холуобунай буруйдаахтары босхолообуттар.
* [[Муус устар 7|Кулун тутар 25 (муус устар 7)]] — Дьокуускай уокуругун учууталларын сийиэһэ буолбут.
29 устуруока:
* [[Бэс ыйын 10]] — Украина Киин Раадата Универсал «К украинскому народу на Украине и вне Украины сущему» диэн докумуону ылыммыт. Бу докумуон Украина автономиятын олохтообут.
* [[Бэс ыйын 29|Бэс ыйын 16 (29)]] — "Саха аймах" култуурунай срыдатар уопсастыба тэриллибит.
* Бэс ыйын 25-27 (аныгыннан [[от ыйын 8]]-10) — "Көҥүл" сойуус чилиэннэрэ көскө сылдьар дьону кытта холбоһон "Саха федералистарын үлэһит сойууһа" диэн баартыйа тэрийбиттэр.
* Балаҕан ыйын 26 (аныгыннан [[алтынньы 9]]) — Дьокуускай уокуругун нэһилиэктэрин дьокутааттарын сийиэһигэр "Саха национальнай кэмитиэтэ" тэриллибитэ. Бэрэссэдээтэлинэн В.В. Никифоров, солбуйааччынан А.Д. Широких талыллыбыттар.
 
* [[Сэтинньи 7]] (эргэ стилинэнааҕыынан алтынньы 25) — [[Арассыыйа]]ҕа [[Өктөөп өрөбөлүүссүйэтэ]]. [[Петроград]]тааҕы Байыаннай-революционнай кэмитиэт "[[Арассыыйа]] гражданнарыгар" ыҥырыыта тахсыбыт. Ыҥырыыга Быстах кэмнээҕи бырабыыталыстыба эстиитэ уонна былаас Байыаннай-революционнай кэмитиэккэ көһүүтэ этиллибит.
* [[Сэтинньи 8]] (эргэ стилинэнааҕыынан алтынньы 26) — [[Петроград]]ка ''Аврора'' крейсер көмөтүнэн ''Кыһыҥҥы дыбарыаһы'' штурмалааһын буолбут. Быстах кэмнээҕи бырабыыталыстыба чилиэннэрин хаайбыттар, ол эрэн кинилэри сарсыныгар босхолообуттара.
* [[Сэтинньи 8]] (эргэ стилинэнааҕыынан алтынньы 26) — Сэбиэскэй былаас бастакы дэкириэттэрэ ылыллыбыттар: "Эйэ туһунан" — [[Аан дойду бастакы сэриитэ|Аан дойду бастакы сэриитин]] тохтоторго ыҥырыы, "Сир туһунан" — помещиктар сирдэрин бааһынайдарга биэрии, "Былаас туһунан" — саҥа Сэбиэскэй былаас уорганнарын тэрийии.
* [[Сэтинньи 9]] (эргэ стилинэнааҕыынан алтынньы 27) — Саха сиринээҕи Байыаннай уонна бааһынай дьокутааттарын сэбиэтэ [[Петроград]]ка большевиктар былааһы ылбыттарын утаран телеграмманан протест ыыппыт.
* [[Сэтинньи 11]] (эргэ стилинэнааҕыынан алтынньы 29) — Саха сиринээҕи национальнай кэмитиэт, [[Якутский трудовой союз федералистов|Саха сиринээҕи федералистар трудовой сойуустарын]] Киин кэмитиэтэ уонна "[[Саха аймах]]" культурнай-сырдатар уопсастыба холбоһуктаах мунньахтарыгар [[Петроград]]ка буолбут [[Өктөөп өрөбөлүүссүйэтэ|судаарыстыбаннай перевороту]] утарар резолюция ылыныллыбыт.
* [[Ахсынньы 31]] (эргэ стилинэнааҕыынан ахсынньы 18) — [[Дьокуускай]]га Бастакы суһал ыҥырыылаах Дьокуускайдааҕы уезд гласнайдарын земскэй мунньаҕа саҕаламмыт, [[тохсунньу 9]] күнүгэр түмүктэммит (эргэ стилинэн ахсынньы 24-гэр). Манна киин улуустартан бас-көс дьон мустубуттар. Уезд быраабата талыллыбыт: бэрэссэдээтэл — [[Широких Алексей Дмитриевич|Алексей Широких]], чилиэннэрэ — [[Оросин Роман Иванович|Роман Оросин]], [[Слепцов Михаил Федорович|Михаил Слепцов]], [[Афанасьев Николай Егорович|Николай Афанасьев]] (бэрэссэдээтэл солбуйааччыта). Мунньах Сэбиэскэй былааһы билиммэтэх, ''Учредительнай собрание'' ыҥырылларын диэки эппит.
 
== Төрөөбүттэр ==