Бикипиэдьийэ

Оҕо баҕа санаата: Барыллар ыккардыларынааҕы ураты

Интерактивная навигация по истории
Кэннинээҕи уларытыыга →
Ис хоһооно сотторолунна Ис хоһооно эбилиннэ
КөрөнБиики тиэкис
Xaahax (ырытыы | суруйуу)
3640 уларытыы
'Оҕо кыра эрдэҕинэ биир эрэ баҕа санаалаах. Ол санаата улаатыы диэн буолар. Улаатаары ытаан да туран көрдөөн аһыыр, ийэтин эмэр. Аһыырга баҕа санаа оҕоҕо улаатарга баҕа санаатыттан үөскүүр. Аһа суох эбэтэр, топпокко хааллаҕына ытаан би...' ыйааһыннаах саҥа сирэй оҥоһулунна
 
Xaahax (ырытыы | суруйуу)
3640 уларытыы
Тупсарыы
9 устуруока:
Оҕо кыра эрдэҕинэ өссө элбэхтик утуйар. Аһаата, тотто даҕаны утуйан буккураан иһэр. Утуйа сытан улаатар. Биһиги үчүгэйдик, мөхсүбэккэ эрэ утуйарга оҕону кыһыл оҕо эрдэҕиттэн үөрэтии туһалаах диэн этэбит.
 
Урукку кэмҥэ оҕону бэйэтэ олорор буолуор диэри хам суулаан илдьэ сылдьаллара, соннук утуталлара. Хам сууланан утуйар оҕо утуйа сытан мөхсүбэт буоларга кыра эрдэҕиттэн үөрэнэрин ити курдук ситиһэллэрэ. Ол аата хамХам суулууртан оҕо кыра эрдэҕинэ утуйа сытан мөхсүбэтигэр үгэс үөскээн олохсуйара.
 
Оҕо кыһыл оҕо эрдэҕиттэн илиитин, атаҕын хамсатарыттан буор кута үөскээн, сайдан, араас хамсаныылары оҥорорго үөрэнэн иһэр. Кыһыл оҕо утуйар кэмигэр хамсаабакка, мөхсүбэккэ үөрэннэҕинэ улааппытын кэннэ бэйэтигэр үчүгэйи, туһаны аҕаларын төрөппүттэр билэн былыргылар үөрэхтэрин туһаныа этилэр. 
43 устуруока:
Оҕо бырааттарын, балыстарын көрөрө-истэрэ бэйэтин улахан оҕоҕо кубулутуута уустуга суох, түргэнник ситиһиллэр кыахтаах. Арай кыра оҕо эрэ баара ону быһаарар. Улахан оҕо бырааттарын, балыстарын көрөн-истэн улахан оҕоҕо бэйэтэ кубулуйар. Элбэх оҕолоох ыаллар оҕону иитиигэ барыстара итиннэ саһан сылдьар. Улахан оҕо буолуу оҕоҕо араас үлэни сатыыры, кыраларга көмөлөһөрү, көрөрү элбэтэрин тэҥэ, эппиэтинэстээҕин сайыннарар, улаатыннарар. Ыал улахан оҕолоруттан үчүгэй салайааччылар, үлэни тэрийээччилэр улаатан тахсыахтарын сөп.
 
Оҕо үлэлииргэ үөрэнэрэ көмөлөһүүттэн, тугу эмэ таскайдыырыттан саҕаланара оруннаах. Ол курдук оҕоОҕо кыра эрдэҕинэ тугу да сатаабат, оҥоро үөрүйэҕэ суох, барыга-бары саҥалыы үөрэннэҕинэ, онтун үгэс, үөрүйэх оҥоһуннаҕына эрэ табыллар. Хас биирдии быччыҥнара хамсыырга үөрүйэхтэннэхтэринэ, буор кута үөскээтэҕинэ эрэ табан, имигэстик хамсанарга үөрэнэрин төрөппүттэр билиэ этилэр. Кыра эрдэҕинэ хамсана, үлэлии үөрэммэтэҕинэ улаатан баран үөрэнэрэ эрэйдээх, олус уһун кэми ылыан сөп.
 
Оҕо көмөлөһөрүн сөбүлүүр. Көмөлөһүү үтүктүүттэн тирэх ылан үөскүүр. Үлэҕэ үөрэтии “Оҕом улаатан, көмөтө эбиллэн иһэр” диэн этиинэн доҕуһуолланнаҕына ситиһиилээх буолар кыаҕа улаатар. Төрөппүтэ тугу эмэ оҥороругар аттыгар илдьэ сылдьан көмөлөһүннэрэ үөрэтиэ этэ. Көмөлөһө үөрэнии туһа киһитэ буолууга тириэрдэр. 
49 устуруока:
“Оо, улаата охсубут киһи” диэн бары оҕолор баҕа санаалара. Улаата охсоору бары ыксыыллар. Оҕо төһө улаатарын хас күн аайы сүрэҕэлдьээбэккэ эрэ кээмэйдэнэ сылдьыан сөп. Улаатан эрэр уолаттар улахан дьону үтүктэр санааларыттан табаах тардаллар, арыгы иһэн боруобалыыллар. Боруобалыы оонньуу сылдьан араас дьаллыктарга ылларан кэбиһэллэрэ элбэх. Бу кэмҥэ тарҕанан эрэр наркотик улахан кутталы үөскэтэр буолла.
 
Манна кэлэн “айыы үөрэҕин” албына, куһаҕана арыллан тахсар. Ол курдук оҕоОҕо саҥаны, билбэтин оҥоро сатыыр санаата элбэҕиттэн араас абылаҥнарга киирэн биэрэр кыаҕа улаатан хаалар. Оҕолорун харыстыыр санаалара улахан төрөппүттэр “айыы үөрэҕин” бу сыыһатын билэн букатын тохтотуохтара этэ.
 
Оҕо тугу эмэ бэристэҕинэ сахалар “Оҕом бачча буол” диэн төһөнү улаатарын үөһээ диэки көрдөрөн биэрэн махтанар идэлээхтэр. Бу баҕа санааны тириэрдии, оҕо улаатар баҕа санаата өссө улаатарыгар, күүһүрэригэр тириэрдэринэн улахан туһалаах.
63 устуруока:
Төрөппүтэ биэрбит уонна хайҕаабыт аһын оҕото сөбүлээн сиир, аһыыр. Тымныы дойдулаах дьоҥҥо оҕо улаатарыгар аан бастаан аһынан уонна таҥаһынан хааччыйыы ааҕыллар. Ханнык баҕарар таҥаһы кэтэрдэн баран, үчүгэй диэн хайҕаан биэрдэххэ оҕо үөрүүнү кытта кэтэ сылдьар кыахтаах. Урукку кэмҥэ биир таҥаһы улаатан иһэннэр үс оҕо кэтэр диэн өйдөбүл, мээрэй туттуллара.
 
“Биир оҕо атаах буолар” диэн этиини бары билэбит.  Бу этии оҕо куруук кыра курдук сананарыттан уонна төрөппүттэриттэн кыратын билинэринэн, барыта бэлэмҥэ үөрэнэринэн өйө-санаата сайдыытыгар атаахтааһыҥҥа тиийэн хааларын быһаарар. Ол аата оҕонуОҕону төрөппүттэр сыыһа иитэн, бэлэмҥэ үөрэтэн атаахтатан кэбиһэллэр.
 
Оҕо улаатан өйө-санаата тупсан иһэрин билэ сылдьара ордук. Ол курдук атаахтыкАтаахтык иитиллии диэн оҕо куруук кыра курдук сананыытын, бэлэми кэтэһиитин үөскэтэринэн өйө-санаата сайдыытын туормас-тыыр быһыы буолар. Эрэйдээх, ыарахан үлэни элбэхтик үлэлээбит оҕолор өйдөрө-санаалара уруттаан, эрдэлээн сайдан улахан дьон курдук буола охсоллорун, үлэни-хамнаһы баһылыылларын, ситиһии-лэри оҥороллорун бары билэбит.
 
Оҕону атаахтаппат буолуу диэн аһара баран көрдүүрүн, төрөппүттэринэн ол-бу баҕа санаатын толотторо сатыырын суох оҥоруу ааттанар. Ол аата оҕоОҕо ону-маны баҕаран, көрдөөн иһэрин толоро охсубат буолуу, бу баҕа санаатын бэйэтэ оҥорон ситиһэригэр үөрэтии, күһэйии, ол аата баҕа санааны оҕоҕо үөскэтии уонна ону бэйэтэ оҥоро-тута үөрэнэригэр көмөлөһүү эрэйиллэр. “Кэтэс”, “тиэтэйимэ”, “улааттаххына” диэн этиилэр оҕо кэтэһэриттэн, өйүгэр-санаатыгар оҥорон көрөрүттэн үөскээбит баҕа санаата түргэнник үгэс буоларыгар көмөлөһөллөр.
 
Оҕо баҕа санаата бэйэтэ улаатарын, билиитэ кэҥиирин курдук түргэнник улаатан уонна кэҥээн иһэр. Ордук баҕа санаатын атыттар, төрөппүттэрэ толорон биэрэн истэхтэринэ, араас баҕа санаалара букатын таһынан барыахтарын сөп.
79 устуруока:
2. Туһаны аҕалбат, кыайан туолбат баҕа санаа ыра санаа диэн ааттанар, хаалар, умнулларга аналланар.
 
Үчүгэй уонна куһаҕан баҕа санаалар арахсыылара оҕо уонна улахан киһи икки ардыгар улахан уратылардаах. Ол курдук оҕоОҕо бары баҕа санаатын төрөппүтэ тук курдук толорон истэҕинэ, оҕотугар оннук, толотторон иһэр үгэс үөскээн олохсуйан хааллаҕына, оҕото бэлэмҥэ үөрэнэн хаалбыт киһи буола улаатыан сөп. Бэлэмҥэ үөрэнии диэн куһаҕан, атаах оҕо майгынын төрөппүт оҕотугар бэйэтэ билбэтинэн, үчүгэйи оҥоро сатыы сылдьан, иҥэрэн кэбиһэрэ сахалыы кут-сүр үөрэҕин туһамматыттан үөскүөн сөп.
 
Баҕа санаата туолбут оҕо элбэхтик үөрэр. Оҕотун үөрдэ сатыыр төрөппүт, бу албыҥҥа киирэн биэрэрэ элбэх. Бэйэтэ иллэҥ төрөппүт оҕотун бары баҕа санаатын тук курдук толорон үөрдүбүт курдук сананыыта бэйэтин албыннаныыта буолар, оҕотугар куһаҕан, бэлэмҥэ үөрэнэр үгэһи иҥэрэрин билэн туттунуо этэ.
 
Оҕо туолбатах баҕа санаатын бэйэтигэр уһуннук иитиэхтээн күүһүрдүөн сөп. Ол курдук туоххаТуохха эмэ наадыйбыта туола охсубакка санаатыгар иитиэхтэннэҕинэ, улахан баҕа санааҕа кубулуйбутун кэлин, улаатан да баран бэйэтэ толоруон сөп. Төрөппүт оҕотугар бэйэтин курдук буолууга, үөрэххэ, үлэҕэ-хамнаска ситиһиигэ баҕа санааны иҥэрдэҕинэ, сыалын ситиһэр кыахтанар. Кыра эрдэхтэринэ дьадаҥытык, тиийбэт-түгэммэт быһыыга иитиллибит оҕолор ситиһиигэ баҕа санаалара күүстээҕиттэн, улааттахтарына, олохторугар ордук улахан кыайыылары оҥороллорун бары билэбит. Бу билиибитин олоххо, оҕону иитиигэ туһаныа этибит.
 
Оҕону иитиигэ, үлэҕэ-хамнаска үөрэтиигэ сахалар үөрэхтэрэ көйгө оҕо диэн ааттанарын билиэхпит этэ. Көйгө оҕо диэн үлэҕэ кыра эрдэҕиттэн үөрэммит оҕо ааттанар. Оҕо кыра эрдэҕиттэн туһа киһитэ буолан элбэхтик үлэлии үөрэннэҕинэ, соннук үгэстэннэҕинэ улаатан баран олоххо оҥорор ситиһиилэрэ элбиир кыахтаналлар.
93 устуруока:
Тугу эмэ үллэстэ, илдьэн биэрэ үөрэтии оҕоҕо өйө-санаата сайдыытыгар туһата улахан. Ол курдук үллэстэ үөрэтии, аһара бэйэмсэҕин суох оҥорор, онтон тугу эмэ илдьэн биэрии үлэҕэ-хамнаска, туһа киһитэ буолууга үөрэтэр.
 
Оҕо кыра эрдэҕиттэн сөбүлүү көрөр көрүҥэ өйүгэр-санаатыгар иҥэн хаалыыта сөбүлүүр көрүҥү үөскэтэр. Оҕо аан маҥнай ийэтин көрөн сөбүлүүр. Бу кыра эрдэҕинэ үөскээбит сөбүлүүр көрүҥэ таптыыр киһитин буларыгар сирдьит, ыйан, көрдөрөн биэрээччи, көрүҥү быһаарааччы буолар. Ол курдук уолаттарУолаттар ийэлэригэр маарынныыр көрүҥнээх дьахтары ордук элбэхтик сөбүлүүллэрэ итини бигэргэтэр. Аҕаларын мааны кыргыттара аҕаларын курдук көрүҥнээх, майгылаах киһини көрдүү сатыыллар.
 
Онон оҕоҕоОҕоҕо кыра эрдэҕинэ үтүө, үчүгэй киһи буолуу баҕа санаатын иҥэрии хас биирдии төрөппүттэн ирдэнэр сахалыы таҥара үөрэҕин көрдөбүлэ буоларын билэн эрдэттэн, оҕо кыра эрдэҕиттэн, үгэстэрэ, ийэ кута үөскүүр кэмиттэн кыһаныахтара этэ. (1,22).
 
== Туһаныллыбыт литература. ==
Төрдө — «https://sah.wikipedia.org/wiki/Оҕо_баҕа_санаата»