Вольтер

 

Франсуа-Мари Аруа (Боронсуустуу: [fʁɑswa maʁi aʁwɛ]; Сэтинньи 21 1694 – Ыам ыйын 30 1778), Вольтер псевдонимынан биллэр (/вɒлˈТɛər; , өссө US: /вɔːл-/; French: [vɔltɛːʁ]), француз этэ сырдатааччы, суруйааччы, историк уонна философ христианство кириитикэтинэн —ордук Рим-Католическай Сыаркабын биллэр, ону тэҥэ кини этиитин көмүскэлигэр тыл көҥүлэ, религия көҥүлэ уонна таҥара дьиэтин государствоттан араарыытыгар ыҥырыыларынан биллэр.

Вольтер айымньыны бары кэриэтэ литературнай формаларга айбыт араас өрүттээх уонна көдьүүстээх суруйааччы этэ: пьесалары, хоһооннору, романнары, эсселары, история уонна научнай көрдөрүүлэри суруйбута. Кини 20 000-тан тахса суругу уонна 2000 тахса кинигэлэри уонна брошюралары суруйбута.Кини аан дойду таһымыгар биллэр уонна коммерческай ситиһиилээхтик биллибит бастакы автордартан биирдэстэрэ. Гражданскай көҥүл сытыы көмүскээччитэ этэ, ол иһин католическай французскай монархия цензуратын туһунан кытаанах сокуоннарыттан өрүү кутталга сылдьыбыта. Кини полемиката тулуйумтуону, религиознай догмалары уонна ол кэмнээҕи институттары кыһыылаахтык күлүү гынара .

Эрдэтээҕи олох

Франсуа-Мари Ару Парижка төрөөбүт, биэс оҕолоох Франсуа Аруа (1649-1722), сокуоннай казначейскай чунуобунньук уонна кини кэргэнэ, Маргерит Доуман (c. 1660-1701), французскай үтүөлэриттэн ыал саамай намыһах званиелаах этэ. Кини төрөөбүт күнүн туһунан мөккүөр баара, кини олунньу 20 күнүгэр 1694 сыллаахха төрөөбүт Герен де Рошбрина эбэтэр Рокебрюн дворянин уола диэн. икки улахан убайдара-Арман- Франсуа уонна Роберт—кыра эрдэҕиттэн өлбүтэ, оттон кини бииргэ төрөөбүт быраата Арманд уонна балтыта Маргарита тыыннаах этилэрэ, тоҕус уонна сэттэ сааһынан улахан этилэр. "Зозо" диэн ааттанан, Вольтер сэтинньи 22 күнүгэр 1694, с François de Castagnère, abbé de Châteauneuf [фр] Мария Доуман, ийэтин хастыҥ быраатын кэргэнэ, сүрэхтээх төрөппүттэрин курдук туран. Кини үөрэххэ ылбыт иезуит Луи-ле Гран колледжыгар (1704-1711) онно латыын тылын, теологияны уонна риторикаҕа үөрэмиитэ; кэлин олоҕор итальянскай, Испан уонна английскай тыллары көҥүл баһылаабыта.