Өй-санаа: Барыллар ыккардыларынааҕы ураты

Ис хоһооно сотторолунна Ис хоһооно эбилиннэ
Көннөрүү туһунан суруллубатах
Көннөрүү туһунан суруллубатах
1 устуруока:
'''Өй-санаа''' диэн [[киһи]] үйэтин тухары ылынар үөрэхтэрэ, үгэстэрэ, үөрүйэхтэрэ ааттаналлар.
 
Аныгы олоххо кыра [[оҕо]] иитиитигэр кыһаммат буолу үөскээтэ. Ол барыта сэбиэскэй былаас кэмигэр “Киһи барыта тэҥ” диэн этиини аһара ыытан, оҕо төрөөтөр эрэ “киһи“[[Киһи буолуу|киһи буолар”буолар]]” курдук өйдөбүлү иҥэриилэриттэн уонна элбэх сыыһалардаах, сэбиэскэй кэмнээҕи өйү-санааны салҕаан иһээччилэр, «айыы үөрэҕин» айааччылар оҕо ийэ кута хантан эрэ халлаантан түһэрин курдук таһы-быһа сымыйанан этиилэрин итэҕэйииттэн буолла.
 
Өй-санаа тутулуктарын түүл үөрэҕин көмөтүнэн үөрэтии оҕо ийэ кута сайдар кэмин чуолкайдык быһаарар кыахтанна. Кыра оҕо чуолкайдык түүл түһээбэтэ ийэ кута өссө сайда, үгэстэрэ өссө үөскүү иликтэрин биллэрэр. Киһи сааһыран истэҕинэ түүлэ ордук чуолкайданан, ыраастык көстөр буоларын тэҥэ, араас саҥалары истэрэ эбиллэр. Киһи сааһыран истэҕинэ үгэстэрэ күүһүрэннэр, өйө-санаата дириҥээн эбиллэн иһэрэ быһаарыллар.
 
Киһи [[эт-сиин|эттээх-сииннээх]] [[Орто дойдугадойду]]га эрэ сылдьар кыахтаах буоллаҕына, эттэн-сиинтэн эньиэргийэ ылан сайдар өй-санаа көҥүл-босхо баран, [[Үөһээ дойдугадойду]]га тахсар санаата[[санаа]]та, сайдан, күүһүрэн истэҕинэ эбиллэн иһэр. Өлбүт дьон өйдөрө-санаалара эттэриттэн-сииннэриттэн арахсан, Үөһээ дойдуга айыы, үөр буолан бараллара кырдьык. Киһи хаһан баҕарар өлбүт киһи өйүн-санаатын түһээн көрөрө суох буолан хаалбат.
 
Өйү-санааны көҥүл-босхо ыытыы, өй көтүүтүгэр, киһи өлүүтүгэр тириэрдиэн сөп. Киһи сүрүн күүһүнэн, өһөс санаатынан өйүн-санаатын хам тутан бииргэ, холбуу илдьэ сырыттаҕына эрэ Орто дойдуга олоҕун киһи быһыылаахтык олороро кыаллар.
19 устуруока:
Kиһи олоҕун устата өйө-санаата, тугу билбитэ үгэс буолан этин-сиинин үөрүйэх оҥорон, буор кукка кубулуйан ууруллан, мунньуллан иһэллэр. Буор кукка, үөрүйэххэ кубулуйбут өй-санаа кэлэр көлүөнэлэргэ бэриллэр кыахтанарын уонна салгыы сайдарын саха дьоно барылара билэллэр.
 
Kиһи өйүн-санаатын күүһүнэн этин-сиинин эрчийэн, дьарыктаан, үчүгэй үгэстэргэ, үөрүйэхтэргэ үөрэтэн сайдыыны, тупсууну ситиһэр, [[баҕа санаатасанаа]]та туолан, дьолу билэр кыахтанар. Бу сайдыы эккэ-сииҥҥэ дьайыытыттан эт-сиин сайдар, күүһүрэр, араас уустук хамсаныылары оҥорор кыаҕа улаатар. Үчүгэй үгэстэр киһи этигэр-сиинигэр үөрүйэҕи үөскэтэн буор кут буолан олохсуйдахтарына эрэ кэлэр көлүөнэлэргэ бэриллэн иһэр кыахтаналлар.
 
Эт-сиин өйө-санаата ийэ кут таһымынан бүтэр. Ийэ кут таһыма – сүөһү, улахан кыыл, киһи өйүгэр-санаатыгар тиийбэт өй-санаа.
29 устуруока:
Өйү-санааны эрчийии, дьарыктааһын, билиини хаҥатыныы - өй-санаа олоххо ситиһэр ситиһиитэ буолар. Оҕону кыра эрдэҕиттэн иитиини, үөрэтиини сүөһүттэн киһини иитэн-үөрэтэн улаатыннарыы диэн ааттааһын олус таба. Оҕону киһи быһыытыгар ииппэтэххэ, үөрэппэтэххэ өйө-санаата сүөһү өйүн таһымыгар хаалан хаалар.
 
Өй-санаа [[Үөһээ дойду]]ттан тутулугун түүллэри үөрэтии дакаастыыр. Түүлгэ ыалдьан өлбүт киһи “Ыарыым мэһэйдээбэт буолла” диэн этэрэ этэ-сиинэ суох буолан ыарыы диэни билбэтин бэлиэтиир.
 
Kиһи өлүүтэ уонна дьылҕа кистэлэҥнэрэ өссө да кыайан быһаарылла иликтэр. «Уһун үйэлээх», «Kылгас үйэлээх» – диэн этиилэр киһи олоҕун уһунун быһаараллар. «Быстах өлүүгэ түбэһэр дьылҕалаах» диэн этии баара киһи олоҕо атын хантан эрэ тутулуктааҕын эмиэ билинэр курдук. Ийэ кут иитиитэ суох эбэтэр куһаҕаннык иитиллибит буоллаҕына, эдэр киһи сыыһа-халты туттунара элбээн быстах быһыыга түбэһэрин элбэтэр.
43 устуруока:
Эт-сиин уонна өй-санаа киһи икки өрүтүн үөскэтэллэр уонна бу икки өрүттэр бэйэ-бэйэлэрин ситэрсэн-толорсон биэрдэхтэринэ, хайалара да аһара барбакка атынын көрө-истэ сырыттаҕына эрэ, киһи уһун үйэни ситиһэрин, киһи быһыылаахтык олоҕун олорор кыахтанарын биллэрэр. (2,16).
 
== Туһаныллыбыт литература. ==
 
1. Каженкин И.И. Кут-сүр үөрэҕэ. - Дьокуускай: Бичик, 2004. - 128 с.