Туох барыта икки өрүттээх: Барыллар ыккардыларынааҕы ураты

Ис хоһооно сотторолунна Ис хоһооно эбилиннэ
Көннөрүү туһунан суруллубатах
Көннөрүү туһунан суруллубатах
13 устуруока:
[[Саха тыла]] олус былыргы тыл. Ол иһин өйү-санааны быһаарар тыла икки эрэ дорҕоонноох, биир сүһүөхтээх. «Ай» диэн тыл. Быһаарыылаах кылгас тылдьыкка сурулларынан «Өйгүттэн саҥаны булан, оҥорон таһаар; кими, тугу эмэ баар гын, олохтоо» диэн киэҥ өйдөбүллээх. Бу «Ай» диэн тыл киһи өйүттэн-санаатыттан «Айыы», ол эбэтэр саҥаны арыйыы оноруллан, чочуллан, үөскээн тахсарын чуолкайдык быһаарар.
 
Айыы диэн тыл икки, утарыта турар өйдөбүллэрин куруук бииргэ илдьэ сылдьар, икки өрүттээх өйдөбүллээх тыл. Сахалар былыргыттан "Туох барыта икки өрүттээх" диэн [[айылҕа]] тутулугун быһаарар этиини тутуһалларын биллэрэр.. Бу тыл үчүгэйи оҥорууну тэҥэ куһаҕаны оҥорууну эмиэ бэлиэтиир. Тоҕо диэтэххэ ханнык баҕарар [[Саҥаны айыы уратылара|саҥаны айыы]] дьоҥҥо үчүгэйи дуу эбэтэр куһаҕаны дуу оҥороро аан маҥнай биллибэт, кыайан быһаарыллыбат. В.И.Ленин салайан ыыппыт Улуу Октябрьскай революцията дьон олоҕор туһаны аҕалыаҕынааҕар төттөрү охсууну оҥорбута билигин кэлэн дакаастана сылдьар. Бу «Айыы» диэн тыл суолтатын арыыйда дириҥник быһаарыыны «[[Саҥаны арыйыы]]», «[[Айыыны оҥорума]]» диэн үлэлэрбитигэр киллэрдибит. (2,28).
 
Киһи өйүн-санаатын быһаарар икки утарыта өйдөбүллээх тылы аҥардастыы биир өйдөбүлүнэн, үчүгэйи эрэ бэлиэтииргэ анаан туттуллуутун холбурдарын «Айыы санаалаах», «Айыы дьоно», «Айыы бухатыыра» диэн этиилэргэ буолуохха сөп. Бу этиилэр саха хас да өйдөбүллээх тылын биирдэ эмэ аҥардастыы биир эрэ өйдөбүлүнэн бэлиэтээн туһаныы урукку, хаалбыт кэмҥэ баарын көрдөрөр.