Үчүгэйи оҥоруу: Барыллар ыккардыларынааҕы ураты

'''Үчүгэйи оҥоруу''' диэн [[киһи]] үтүө, үчүгэй [[баҕа санаатынсанаа]]тын толоруута ааттанар.

«[[Олох ыарахан]]» диэн этиини билигин, сэбиэскэй былаас эстибитин кэннэ, син таба сыаналанар. [[Олох]] ыарахана үчүгэйи уонна куһаҕаны икки аҥы арааран билииттэн, олоххо туһаныыттан ыла саҕаланар. [[Сахалар]] үөрэхтэринэн[[үөрэх]]тэринэн «Киһини санаата[[санаа]]та салайар» диэни билэн, кытаанахтык тутуһан, [[оҕо]] аан бастаан элбэх үтүө санаалары санаан, олору үгэс оҥостон иҥэринэн, кыра эрдэҕиттэн [[ийэ кутункут]]ун үөскэтинэн эрэ баран, атын араас санаалары санаталаатаҕына даҕаны, [[өй-санаа|өйө-санаата]] уларыйа-тэлэрийэ сылдьара суох, туруктаах буолар, оҥорор быһыыларыттан үчүгэйдэрэ элбиир.

Үчүгэйи, туһалааҕы куруук оҥорторо сылдьарга бары баҕара саныыллар. Үчүгэйи оҥорторуу олоҕу чэпчэтэр курдук санааһын [[сыыһа]]. Биирдэ эмэтэ туһалаабытын да иһин киһи үчүгэйи оҥорторо сылдьарга үөрэнэн хаалыыта бэйэтэ үчүгэйи оҥорор кыаҕын кыччатара кэлин куһаҕаҥҥа тириэрдиэн сөп. Киһиэхэ үтүөнү оҥоруу диэн олус киэҥ, туох барытын курдук икки өрүттээх өйдөбүлү аҥардастыы киниэхэ туһалааҕы, үчүгэйи, санаатын тупсарары оҥоруу курдук өйдөөһүн сыыһа.

[[Ас]] көрдүүр киһиэхэ ”Күөгүтэ биэр” диэн этии бэйэтэ үлэлээн-хамсаан аһылыгын булуннун диэн быһаччы өйдөбүллээх. Ас биэрэн истэххэ бэлэмҥэ үөрэнэн хаалыы үөскүүрүттэн бу этии сэрэтэр.

Сыыһаны оҥорбот киһи диэн суох. Киһи оҥорор сыыһаларын булан, олору көннөрөргө кыһаныы, көмөлөһүү, этэн биэрии ордук улахан туһаны аҕалар[[аҕа]]лар кыаҕын олоххо куруук туһаныллар. Сахалар “Кырдьаҕаһы хааһахха сүгэ сылдьан сүбэлэт” диэн этиилэрэ итини биһиэхэ тириэрдэр.

Киһиэхэ үчүгэйи этии диэн аҥардастыы арбааһын, хайҕааһын буолбатах. Сахалыы үөрэҕинэн киһини хайҕааһын, арбааһын диэн “Быһа этии” буолар. Бу быһыы эмиэ «[[Туох барыта икки өрүттээх]]» диэн быһаарыыга сөп түбэстэҕинэ эрэ табыллар. Үчүгэйи этиини сыыһа саныы сылдьарбытыттан, тойоттор, баайдар өйдөрүнэн-санааларынан барбыппытыттан, билигин аҥардастыы арбааһын, хайҕааһын курдук өйдөнөр уонна барыны-бары була-була хайҕааһын олохсуйда. Хайҕааһынтан, арбааһынтан киһи өйө-санаата уларыйан мин эрэ ордукпун, ураты үчүгэйбин диэн санааҕа киирэрэ түргэтиирэ куһаҕаҥҥа тириэрдиэн сөп.

Ийэлэр[[Ийэ]]лэр оҕолоругар үчүгэйи оҥорор санаалара аһара баран тугу баҕарбытын барытын ылан, тук курдук толорон истэхтэринэ, оҕолоро онно үөрэнэн хаалан, улаатан да баран бары баҕа санааларын толотторо сатыыллара баар суол. Оҕо туох баҕарбытын кэтэһиннэрэ түһэн баран толордоххо тулуурдаах буолуута үөскүүрүн таһынан баҕа санаата үөскээн кэлин бэйэтэ оҥорор буолуутугар туһалыыр.

Оҕо улаатан истэҕинэ иитии ньымата уларыйан, бэйэтэ үөрэниитигэр кубулуйан биэриэхтээх, ону аныгы, аһара иллэҥ ийэлэр таба өйдүүллэрэ ирдэнэр. Оҕо сатаабат, сыыһа-халты туттар диэн туораппакка барыга-бары көмөлөһүннэрэ, оҥотторо үөрэтии оннук үгэстэри үөскэтэн бэйэтин кыаҕын улаатыннарар. Сахалар бу үөрэҕи “Туһа“[[Туһа киһитэ]] буолуу” диэн ааттаан оҕо кыра эрдэҕиттэн саҕалаан туһаммытынан бараллара үлэҕэ-хамнаска туһалаах үгэстэр үөскээн олохсуйалларыгар, ийэ кута иитиллэригэр тириэрдэр.

Дьон өйө-санаата сайдыыта олох тупсуутун үөскэтэрэ үчүгэй элбииригэр тириэрдэр. Үчүгэй куһаҕаннааҕар лаппа элбэх. Үчүгэй төһө да элбээһинэ куһаҕаны суох гынар, букатын симэлитэр кыаҕа суох. [[Сир]] уонна [[Күн]] икки өттүлэриттэн хардарыта тутулуктаахтара хайдах да уларыйбат. Үчүгэй диэммит хаһан даҕаны куһаҕаны суох оҥорбот, арай кыччатыан эрэ сөп. Киһи үчүгэйи мэлдьи кэмчилиэхтээх, оччоҕо эрэ үчүгэй аатырар. Үчүгэй аһара элбээбэтэ ордук. Үчүгэй аһара элбээтэҕинэ куһаҕаҥҥа уларыйар кэмэ тиийэн кэлэр.

== Туһаныллыбыт литература. ==

[[Категория: ҮөрэхЭтика]]