Тыл үгэһи үөскэтэр: Барыллар ыккардыларынааҕы ураты
Ис хоһооно сотторолунна Ис хоһооно эбилиннэ
Көннөрүү туһунан суруллубатах |
Тупсарыы |
||
7 устуруока:
Тыл дорҕооннортон хомуллан үөскүүр. Тылы үөскэтэр дорҕооннор киһи өйүгэр-санаатыгар оҥорор дьайыыларыттан үгэс үөскээн, бу тылга иҥэн хаалар. Дорҕооннортон үөскээбит үгэс тыл буола уларыйар. Үгэс диэн өй-санаа тылы үөскэтэр. Олус былыргы кэмнэргэ үөскээбит саха тыла ол иһин иччилээх диэн ааттанар.
Тыл үөскүүрэ, олоххо киирэрэ, ол аата элбэх киһи туһанара үөскүүрэ олус уһун кэми ылар.
Биир эмэ киһи саҥа үөскээбит тылы билинэн, үтүктэн үгэс оҥоруннаҕына даҕаны, атыттарга тиийэрэ биир соччо кэми ылыан сөп. Ыраахтааҕы кэмин саҕана киирбит нуучча тылларын үгүстэрэ билигин кэлэн сахатыйдылар. Сэбиэскэй кэмҥэ киирбит тыллар үгүстэрэ бэйэлэринэн сылдьаллар, ол иһин сахалар бу кэмнээҕи ситиспит сайдыылара нууччалардыын тэҥнэстилэр. Ону тэҥэ икки омук тылын үөрэтэн билэннэр, олохторугар холбуу туһаналларыттан өйдөрө-санаалара аһара сайдар кыаҕа улаатарын ситистилэр.
23 устуруока:
“Ыы” диэн дорҕоону саҥара сылдьар оҕо ытанньах диэн ааттанар. “Ыы” диэн дорҕоон ытааһыны үөскэтэр. “Ы” дорҕоон сахаларга ыар, ыарахан дорҕоон. Бары эрэйдэр үөскүүр тыллара “ы” дорҕоонтон саҕаланаллар. Ыы, ыыс, ыар, ыарыы, ыарахан диэн тыллар бары куһаҕан өйдөбүллээхтэр.
[[Ыал]] буолуу диэн оонньуу, көр буолбатах, элбэх ыарахаттары кыайдахха, туораттахха, бэйэмсэх майгыны көннөрдөххө, тупсардахха, атын дьон баҕа санааларын толордоххо, үчүгэйи элбэхтик оҥордоххо эрэ ыал олоҕо табыллар, уһун үйэлэнэр кыахтанар.
“Рр” диэн ырдьыгынаан кыыллар көмүскэнэ, харыстана сатыыллар. “Рр” дорҕоону саҥатыгар элбэхтик туттар киһи кыыһырымтаҕай буолара быһаарыллар.
53 устуруока:
Тыл үөрэхтээхтэрэ саҥаны айбыта буолан сахаларга туһаннара сатыыр араас тыллара; номуука, бэссэстибэ, үнүстүтүүт, бакылтыат диэннэр мааттан туох да итэҕэһэ суох куһаҕан дьайыылаахтар, бу тыллар төрүттэрэ уларыйан дьон өйүгэр түспэттэрэ улаатарыттан сотору таах хаалыахтарын сөп.
Саҥаны айбыта буола сатыыр дьон саҥарар тылларын араастаан уларытан саҥа тыллары оҥоро сатыылларыттан, тыллара сотору кэминэн уларыйан, саҥа омук тыла буолан тахсарыттан бэйэлэрэ уларыйан, атын омук буолан хаалыахтарын сөп.
Дьон саҥаны айыыны оҥорон иһэллэрэ элбээтэҕинэ саҥа тыллары була, туһана сатыыллара аһара барар кэмэ тиийэн кэлэр. Билигин биһиэхэ оннук кэми тыл үөрэхтээхтэрэ “айыы үчүгэй” диэн сымыйанан этэннэр аҕалан кэбистилэр.
59 устуруока:
Ханнык да үлэ көрүҥэ кыаттарбатыттан дьон туох эрэ саҥаны айбыта буола сатыыллара улаатан саҥарар тылларын араастаан уларытан ньаамырҕаан саҥараллара эбилиннэ. Ийэ диэн төрүт тылбытын уларытан “иньэ” диэни тыл үөрэхтээхтэрэ киллэрэ сатаан сахалары үрэйэн, ыһан эрэллэр. Ол иһин үлэһиттэр ийэ, солун, остуоруйа уонна айыы диэн төрүт тылларбытын бу кэмтэн ыла тыл үөрэхтээхтэриттэн харыстыыр кэмнэрэ тиийэн кэллэ.
Өйгө-санааҕа сөп түбэспэт “аньыы” диэн тылы булан туһаннаран, “Туох барыта икки өрүттээх” диэн айылҕа төрүт тутулугун сахалар тутуһа сылдьалларын суох оҥорон тыл үөрэхтээхтэрэ диктатураны үөскэтэ сатыыллар. Саха дьонугар куһаҕаҥҥыт, “аньыы” диэн бу баар диэн кумааҕыны эрэ бэрийэ сылдьаннар, аны үлэһиттэргэ ыйан биэрэр санаалара улаатта. Омугу кыайыылаах үлэһиттэр эрэ сайыннараллар.
Тыл үөрэхтээхтэрэ, суруйааччылар аһара элбээн хааланнар уонна “айыы үчүгэй” диэн албын санааҕа оҕустараннар, онтон-мантан булан саҥаны айа сатыыллара элбээбитэ уонна саҥа киирэр тыллары барыларын уларыта сатыылларын тэҥэ, былыргыттан туттулла сылдьар сахабыт төрүт тылларын уларытан эрэллэрин тохтотуу эрэйиллэр буолла.
== Туһаныллыбыт литература. ==
| |||